Trào lưu "mukbang" dưới góc nhìn khoa học: Có lợi hay gây hại cho sức khỏe?

Bản phân tích của Tạp chí Nghiên cứu Y học Internet (Journal of Medical Internet Research - JMIR) đang thu hút sự chú ý của giới chuyên gia và công chúng khi đưa ra tác động của trào lưu mukbang - hiện tượng người phát trực tuyến (livestream) cảnh ăn uống số lượng lớn thực phẩm, đối với sức khỏe thể chất và tinh thần của người xem.

Mukbang, bắt nguồn từ Hàn Quốc (ghép từ hai từ "meokneun" - ăn và "bangsong" - phát sóng), đã bùng nổ trên YouTube, TikTok và các nền tảng phát trực tuyến khác suốt gần một thập kỷ qua. Trong các video mukbang, nhân vật chính thường ăn khối lượng thực phẩm khổng lồ trước ống kính, đi kèm âm thanh ăn uống rõ rệt (ASMR) và bình luận trực tiếp.

Ban đầu, mukbang được xem là hình thức giải trí lạ mắt và phần nào đáp ứng nhu cầu tương tác xã hội ảo, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19 khiến nhiều người bị cô lập. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã bắt đầu quan tâm đến ảnh hưởng sâu xa hơn của xu hướng này, đặc biệt là khi số lượng người tham gia và khán giả ngày càng tăng, trong đó có không ít thanh thiếu niên.

Báo cáo của JMIR là tổng hợp có hệ thống đầu tiên phân tích 53 công trình nghiên cứu từ nhiều quốc gia khác nhau về ảnh hưởng của mukbang đối với hành vi ăn uống, sức khỏe thể chất và tâm thần. Nhóm tác giả cho biết, mục tiêu của họ là đưa ra bức tranh toàn cảnh, khách quan nhất về hiện tượng này, dựa trên dữ liệu khoa học đã được công bố.

(Ảnh: Kieanna)

Kết quả nghiên cứu cho thấy mukbang có tác động hai mặt:

Về lợi ích tiềm năng: Với một số người, đặc biệt là người sống một mình hoặc đang gặp khó khăn về tâm lý, việc xem mukbang có thể giúp giảm cảm giác cô đơn, tăng cảm giác gần gũi và kết nối xã hội. Một số bệnh nhân chán ăn (anorexia nervosa) còn cho biết họ có thể cảm thấy thèm ăn trở lại nhờ xem người khác ăn uống một cách ngon miệng.

Tuy nhiên, tác động tiêu cực là việc tiếp xúc thường xuyên với nội dung mukbang có thể làm gia tăng hành vi ăn uống không kiểm soát, tạo ra kỳ vọng sai lệch về khẩu phần ăn, cũng như thói quen ăn theo cảm xúc (emotional eating). Ngoài ra, khán giả, đặc biệt là giới trẻ có nguy cơ bắt chước các hành vi ăn uống thiếu khoa học, từ đó dẫn đến béo phì, rối loạn chuyển hóa và các vấn đề tâm lý như ám ảnh hình thể hoặc rối loạn ăn uống.

Tiến sĩ Aiko Nakamura, chuyên gia tâm lý học hành vi tại Đại học Tokyo, một trong những tác giả tham gia nghiên cứu, nhận định: "Mukbang không đơn thuần là một trào lưu giải trí mà thực sự có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi tiêu dùng và sức khỏe cộng đồng. Chúng tôi kêu gọi cần có hướng dẫn rõ ràng về nội dung ăn uống trực tuyến, đặc biệt là đối với nhóm người dùng dễ bị tổn thương như trẻ vị thành niên và người có tiền sử rối loạn ăn uống".

Một trong những điểm được nhấn mạnh trong báo cáo là sự thiếu kiểm soát về mặt đạo đức và nội dung trong các video mukbang. Rất nhiều người sáng tạo nội dung chạy theo lượt xem bằng cách ăn uống cực đoan, tiêu thụ thức ăn cay nóng quá mức, ăn số lượng khổng lồ trong thời gian ngắn hoặc phối hợp với các thử thách nguy hiểm. Một số trường hợp đã ghi nhận người tham gia mukbang gặp vấn đề tiêu hóa, thậm chí tử vong do ngộ độc hoặc tắc nghẽn đường thở.

Các nền tảng như YouTube, TikTok hiện vẫn chưa có quy định cụ thể về loại nội dung này, khiến trẻ em và thanh thiếu niên có thể tiếp cận dễ dàng. Nghiên cứu của JMIR cho rằng cần có sự tham gia của các cơ quan quản lý truyền thông, tổ chức y tế và nhà trường trong việc tuyên truyền giáo dục, giúp người dùng hiểu rõ hơn về nguy cơ của các nội dung mukbang gây hại.

(Ảnh minh họa)

Từ kết quả tổng quan, nhóm nghiên cứu đưa ra khuyến nghị cụ thể:

Tăng cường giáo dục truyền thông số: Trang bị cho người dùng, đặc biệt là người trẻ kỹ năng phân tích, nhận diện nội dung có hại liên quan đến ăn uống trên mạng.

Áp dụng cảnh báo sức khỏe: Các nền tảng phát trực tuyến nên cân nhắc hiển thị cảnh báo hoặc thông tin sức khỏe đi kèm video mukbang có nội dung cực đoan.

Hợp tác liên ngành: Các nhà tâm lý, bác sĩ dinh dưỡng, chuyên gia truyền thông cần phối hợp nghiên cứu thêm và xây dựng hướng dẫn phù hợp.

Cung cấp dịch vụ hỗ trợ tâm lý: Đặc biệt cho những người bị ảnh hưởng tiêu cực từ nội dung mukbang như rối loạn ăn uống hoặc lo âu xã hội.

Mukbang, dù xuất phát từ nhu cầu giải trí và kết nối xã hội, đang ngày càng thể hiện tác động phức tạp đến sức khỏe cộng đồng. Nghiên cứu từ JMIR là lời cảnh tỉnh rằng bất kỳ nội dung phổ biến nào trên mạng xã hội cũng cần được xem xét dưới lăng kính khoa học và y tế, thay vì chỉ đánh giá qua lượt xem hay mức độ lan truyền.

Trong bối cảnh nội dung số ngày càng định hình hành vi đời thực, người dùng - đặc biệt là thế hệ trẻ - rất cần được trang bị kiến thức để tiêu dùng nội dung một cách có chọn lọc và an toàn. Mukbang không xấu, nhưng khi vượt quá giới hạn, nó có thể để lại hậu quả không thể xem nhẹ.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!