Trong các loại cây trồng có diện tích lớn ở nhiều địa phương trên cả nước: Mía là cây trồng chủ lực và được xem là cây xóa đói giảm nghèo cho bà con nông dân. Cả nước hiện có 180.000 ha mía và thời điểm này, bà con nông dân đang khẩn trương thu hoạch khoảng 30% diện tích còn lại. Năm nay lại một năm người trồng mía có vụ mùa bội thu vì mía được mùa, được giá.

Hiện tại, giá mía được các nhà máy trên cả nước thu mua với giá từ 1.300,000 -1.350.000 đồng/tấn mía 10 chữ đường. Mức giá này tăng khoảng 10-15% so với những niên vụ sản xuất trước. Tại khu vực miền Trung - Tây Nguyên, người trồng mía cũng đang rất phấn khởi. Như ở Phú Yên hiện có 3 nhà máy đường: Nếu như vụ sản xuất 2023-2024, mía nguyên liệu đạt 10 chữ đường được mua với giá 1,3 triệu đồng/tấn thì hiện nay mía được các nhà máy đường này thu mua với giá 1.35 triệu đồng/tấn, cao hơn 50.000 đồng/tấn so với trước. Qua đó, các nông hộ có thu nhập khoảng 50-75 triệu đồng/ha/vụ. Sản lượng đường từ mía cả nước đến nay đã tăng 4 vụ liên tiếp và đạt mức tăng 161% so với niên vụ 2020-2021. Dự kiến, trong vòng 1 tháng nữa, niên vụ mía 2024-2025 sẽ kết thúc trên cả nước, với sản lượng đường vụ này ước đạt trên 1.2 triệu tấn.

Theo Hiệp hội mía đường Việt Nam: Kể từ khi Chính phủ áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại từ năm 2021, ngành đường Việt Nam đã ghi nhận sự hồi sinh và tăng trưởng đáng kể. Hiện, giá mía trong nước được các nhà máy thu mua tương đương và cao hơn so với giá mua mía tại các quốc gia trồng mía trong khu vực. Và năng suất đường đã dẫn đầu trong khu vực. Những chỉ số trên cho thấy chuỗi liên kết Mía đường đang phát triển đúng hướng theo chỉ đạo của ngành Nông nghiệp và của Chính phủ. Tuy nhiên, hiện nay, sự phát triển của chuỗi liên kết sản xuất Mía đường đang gặp trở ngại vì bế tắc đầu ra. Ngay vào thời điểm này, hàng loạt nhà máy đang rơi vào tình cảnh khó khăn vì đường tồn kho. Đầu ra gần như bế tắc vì đường lậu đang bán trên thị trường. Theo hiệp hội mía đường Việt Nam: đầu vụ ép đến 30/4, lượng đường sản xuất của các nhà máy đạt gần 1,1 triệu tấn đường nhưng hiện tồn kho lên đến 73%. Ví dụ như nhà máy đường này, nhiều năm qua sản xuất mía đường theo chuỗi tuần hoàn, giảm chi phí để nâng cao sức cạnh tranh nhưng ngay vụ này đang đối diện với tình trạng đường tồn kho kỷ lục do đường nhập lậu chiếm lĩnh trên thị trường.

Rõ ràng, với lượng đường tồn kho lên đến hơn 70% gần 1,1 triệu tấn đường đã sản xuất ra vụ này sẽ tác động rất lớn đến các doanh nghiệp sản xuất mía đường trong nước và nông dân trồng mía. Bế tắc đầu ra là vì đường nhập lậu bán công khai trên thị trường. Trong 1 báo cáo được Hiệp Hội mía đường Việt Nam gửi Bộ Công Thương cho thấy: Các loại đường bất hợp pháp bao gồm: đường nhập lậu từ Campuchia và Lào có nguồn gốc từ Thái Lan với bản chất là đường phá giá và các loại đường trốn thuế như đường nhập theo loại hình "sản xuất xuất khẩu" đã chiếm lĩnh thị trường tự do khiến cho đường sản xuất từ mía trong nước rất khó tiêu thụ. Thực tế, ở nhiều địa phương, đường lậu được mua bán công khai trên thị trường.

Ngay trong các sạp hàng trong chợ, những bao đường có nguồn gốc, xuất xứ từ Thái Lan cũng được để công khai ở các lối đi, được sang chiết bán lẻ. Ở trong chợ, dễ dàng mua được đường Thái Lan nhập lậu theo cách đưa tiền, đường lậu được đưa đến tận nơi. Còn ở tại bến xe trung tâm - nơi các nhà xe chở hàng về khắp các nơi trong tỉnh: không khó để bắt gặp đường có nguồn gốc Thái Lan được chở và đưa lên các xe, sau đó đưa về các vùng quê. Thậm chí, khi phát hiện có người ghi hình, các đối tượng ngay lập tức ngăn cản.

Theo Hiệp hội mía đường Việt Nam, trong năm 2024, tổng nguồn cung đường bất hợp pháp là gần 839.000 tấn và con số này gia tăng từ đầu năm đến nay. Hệ quả đường lậu không chỉ khiến đầu ra của đường không nước bế tắc mà 22.500 hộ trồng mía trên cả nước sẽ rơi vào khó khăn vì đường lậu đang bán công khai và khâu kiểm soát đường đang bị bỏ ngỏ.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!