Lợi dụng bi kịch lật tàu du lịch ở vịnh Hạ Long để “câu view” bằng AI

Vụ lật tàu du lịch Vịnh Xanh 58 (QN-7105) xảy ra vào chiều 19/7 trên Vịnh Hạ Long khiến 49 người (bao gồm cả thuyền viên và du khách) bị rơi xuống biển. Trong số họ, chỉ 10 người may mắn được cứu sống. Lực lượng chức năng đã tìm thấy thi thể của 36 nạn nhân xấu số và vẫn tiếp tục tìm kiếm 3 người mất tích.

Khi công tác cứu hộ đang diễn ra, nhiều gia đình vẫn trong tâm trạng hoảng loạn và đau đớn, trên không gian mạng, một số Fanpage và tài khoản cá nhân lại lợi dụng thảm kịch này để “câu view” bằng những nội dung giật gân, dàn dựng hình ảnh bằng trí tuệ nhân tạo (AI), bất chấp hậu quả và cảm xúc của những người liên quan. Họ kể lại những câu chuyện hư cấu bằng giọng văn xúc động, dễ khiến người đọc lầm tưởng là sự thật. Cùng hình ảnh minh họa sống động, những bài viết này đã nhận được lượt tương tác rất lớn, thậm chí được chia sẻ rộng rãi trên nhiều nền tảng.

Tính đến ngày 21/7, Fanpage M.P.V đã đăng hơn 10 bài viết liên quan đến vụ việc. Fanpage M.C.O cũng đăng tải rất nhiều nội dung tương tự trước khi trang bị khóa. Tất cả hình ảnh và câu chuyện đều do AI dựng nên, không có trích dẫn từ nguồn tin chính thống hay ý kiến của cơ quan chức năng. Trong nhiều bài viết, tác giả thậm chí không ghi kèm chú thích “ảnh minh họa” hay “được tạo từ AI”.

Một số bài đăng có kèm chú thích như “tình tiết hư cấu” hoặc “hình ảnh chỉ mang tính minh họa” nhưng rất khó nhìn, khiến người xem khó phân biệt thật - giả. Không ít người dùng mạng xã hội đã để lại những lời chia buồn, tiếc thương cho các “nhân vật” do AI tạo dựng, nhầm tưởng họ là nạn nhân thực sự của vụ tai nạn. Bên cạnh đó, cũng có nhiều người lên tiếng chỉ trích hành vi “thêu dệt bi kịch” để thu hút tương tác, coi đây là biểu hiện rõ nét của sự vô cảm và thiếu đạo đức trong môi trường truyền thông số.

Tối 20/7, một số fanpage đã lên tiếng lên án hành vi sử dụng AI để dựng chuyện thương tâm, thao túng cảm xúc nhằm cảnh báo cộng đồng người dùng mạng xã hội. Cả hai bài viết đều nhanh chóng thu hút sự chú ý. Trong hơn 200 bình luận, phần lớn đều là sự phẫn nộ dành cho các cá nhân và Fanpage dùng AI để viết những câu chuyện thiếu tính chính xác.

Bạn Lê Giang Uyên - người phát triển Fanpage Nghề Mới và Inside the Box - chia sẻ: “Là người làm nội dung mạng xã hội, mình hiểu rõ sức mạnh của hình ảnh, câu chữ và mức độ lan truyền của một thông tin, dù nó đúng hay sai. Nguy hiểm nhất là người dùng không phải ai cũng có thời gian hay kỹ năng để kiểm chứng. Cá nhân mình luôn nghĩ không ai nên im lặng trước nỗi đau của người khác. Nhưng cũng không ai nên biến nó thành một ‘trend’. Mỗi thông tin, hình ảnh mình đăng lên đều nên nghĩ đến người tiếp nhận và cả người trong cuộc sẽ đón nhận những tin ấy như thế nào”.

“Ở Nghề Mới hay Inside The Box, khi đăng nội dung như vậy, cộng đồng của hai dự án luôn có không gian để trao đổi, thảo luận, cảm thông hay chia sẻ những trải nghiệm cá nhân. Mình nghĩ, những điều đó cho thấy trách nhiệm rất lớn của người làm truyền thông trong việc tạo ra một cộng đồng người dùng văn minh - nơi lòng trắc ẩn và sự sẻ chia được chia sẻ đúng mực” - Giang Uyên chia sẻ thêm.

Trao đổi với phóng viên Thời báo VTV về hiện trạng này, chuyên gia AI Nguyễn Phong Anh phân tích: “Sau thảm kịch lật tàu du lịch ở vịnh Hạ Long, có rất nhiều trang mạng xã hội đã đưa các hình ảnh và câu chuyện có tình tiết liên quan đến thảm kịch. Có thể là dưới hình thức một chi tiết được biên tập lại từ các báo hoặc một câu chuyện hư cấu có mượn tên nhân vật, đi kèm với các hình ảnh, video không có thật nhưng được AI tạo ra. Những bài đăng này xuất hiện đúng vào thời điểm mà công chúng đang rất quan tâm tới thảm kịch và lập lờ không nói rõ sự thật - hư cấu, khiến người đọc rất dễ nhầm lẫn.

Theo khuyến nghị về đạo đức AI (Recommendation on the Ethics of Artificial Intelligence) của UNESCO, các nội dung được tạo bởi AI cần được minh bạch. Các bài đăng này không phải là sản phẩm đưa tin khách quan theo tiêu chí của báo chí mà là các nội dung chủ ý đánh lừa và thao túng cảm xúc người đọc, tức là trái ngược với những gì UNESCO đề xuất”.

Chuyên gia Phong Anh cũng nhấn mạnh: “Khi vẽ nên những câu chuyện, những cái kết bi thương không có thật cho các nạn nhân thì đó cũng là sự coi thường nhân phẩm người đã khuất. Nếu bị đọc nhầm tên, tất cả chúng ta đều cảm thấy khó chịu. Còn nếu miêu tả sai cái chết của một nạn nhân, thêm mắm dặm muối để ‘câu view’ thì đó cũng là một sự xúc phạm. Trong trường hợp này, công cụ AI đang được sử dụng không vì lợi ích của con người và xã hội”.

Vụ việc trên là lời cảnh báo rõ ràng rằng nếu không hành động kịp thời, tin giả do AI tạo ra sẽ không chỉ bóp méo cảm xúc mà còn làm sai lệch cả nhận thức cho cộng đồng. Khi công nghệ có thể tạo dựng một thảm kịch chỉ bằng vài câu lệnh thì sự thật phải được kiểm tra kỹ lưỡng. Như chuyên gia Nguyễn Phong Anh nói: “Đã đến lúc chúng ta phải kiểm tra mọi thông tin mình tiếp nhận. Cái gì càng gây nên cảm xúc mạnh như vui, buồn, ham thích, lạ lẫm thì càng phải kiểm tra kỹ”.