Tư vấn tâm lý bằng AI: Lợi ích và hạn chế

10/07/2025 11:55 GMT+7

Thay vì đến gặp bác sĩ tâm lý, ngày càng nhiều người lựa chọn AI như một liệu pháp chăm sóc sức khỏe tinh thần. Điều này mang lại những lợi ích và nguy cơ gì?

Sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo (AI) và tư vấn tâm lý đang mở ra những chân trời mới cho ngành chăm sóc sức khoẻ tinh thần. Một phân tích toàn cầu do Harvard Business Review công bố gần đây cho thấy, hỗ trợ tâm lý giờ đây là một trong những lý do hàng đầu khiến người lớn tìm đến chatbot AI. Hãy cùng khám phá làn sóng công nghệ mới này trong ngành Y tế.

Tư vấn tâm lý bằng AI: Lợi ích và hạn chế - Ảnh 1.

Ảnh: AI

Công cụ hỗ trợ đắc lực

Tiếp cận dễ dàng, chi phí thấp: Phát hiện sớm và chẩn đoán chính xác đóng vai trò then chốt trong việc điều trị hiệu quả các vấn đề sức khỏe tâm thần. Với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo (AI), hiện nay chúng ta có thể cải thiện độ chính xác trong chẩn đoán và nhận diện các triệu chứng của rối loạn tâm lý ở giai đoạn sớm hơn. Các thuật toán AI có thể phân tích một lượng lớn dữ liệu, bao gồm tiền sử bệnh nhân, triệu chứng và những thông tin liên quan khác, để phát hiện các mô hình mà các bác sĩ nhiều khi không nhận ra được. Điều này có thể dẫn đến các phác đồ điều trị mang tính cá nhân hóa và hiệu quả hơn, cũng như can thiệp sớm hơn - góp phần ngăn ngừa sự phát triển của các vấn đề tâm thần nghiêm trọng hơn.

Trong bối cảnh dịch vụ tinh thần tăng cao, đặc biệt ở những khu vực thiếu nguồn lực y tế như nông thôn hoặc vùng sâu, AI mang lại sự truy cập liên tục 24/7, giúp người dùng nhận được sự hỗ trợ nhanh chóng mà không phụ thuộc vào lịch hẹn hay chi phí cao của chuyên gia.

Đồng hành lâu dài, không mệt mỏi: AI mang lại nhiều triển vọng trong việc cải thiện chẩn đoán và điều trị các vấn đề sức khỏe tâm thần. AI không mệt, không bị ảnh hưởng bởi cảm xúc cá nhân và có thể đồng hành dài hạn với người dùng trong việc ghi nhận cảm xúc, đề xuất bài tập, nhắc nhở thực hành thiền định hoặc theo dõi tâm trạng của người dùng.

An toàn và dễ bộc bạch hơn: Nhiều người dùng cảm thấy thoải mái khi chia sẻ với AI hơn với con người thật do không lo sợ bị đánh giá hay kì thị. Sự nặc danh và phản hồi tức thời giúp gia tăng sự bộc bạch,nhận diện vấn đề nhanh hơn.

Hỗ trợ sàng lọc ban đầu và cá nhân hóa liệu trình: AI giúp phân tích triệu chứng sơ bộ, tìm ra mẫu cảm xúc dựa trên lịch sử và dữ liệu cá nhân. Các chatbot AI như Chat GPT hay Ernie Bot đã được tích hợp các kỹ thuật trị liệu CBT (điều trị hành vi nhận thức) để giúp người dùng loại bỏ những lo âu ngắn hạn. Một nghiên cứu gần đây về việc ứng dụng AI trong can thiệp tâm lý và chẩn đoán cho thấy, phương pháp học sâu (deep learning) có thể giúp tận dụng kiến thức này để nâng cao hiệu quả của các phương pháp trị liệu trực tuyến. Nói cách khác, AI có tiềm năng cách mạng hóa lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần thông qua việc phát hiện sớm và chẩn đoán chính xác. Ví dụ ban đầu là một thí nghiệm cho thấy liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) được thực hiện qua internet bằng văn bản có liên quan đến khả năng cải thiện và mức độ tương tác cao hơn. Mô hình này cho phép xác định được những phát ngôn của bệnh nhân nhằm điều chỉnh cách tiếp cận, giúp các buổi trị liệu trở nên hiệu quả và hấp dẫn hơn - đồng thời mở ra khả năng điều trị mang tính cá nhân hóa cao hơn cho từng bệnh nhân.

Tư vấn tâm lý bằng AI: Lợi ích và hạn chế - Ảnh 2.

Ảnh: AI

Mặt trái của công nghệ hiện đại
Thiếu đồng cảm và sự kết nối con người: AI không thể nhận biết các dấu hiệu phi ngôn ngữ như ánh mắt, giọng nói, ngôn ngữ cơ thể - yếu tố quan trọng trong đánh giá tâm trạng. Sự đồng cảm thật sự và tinh tế của con người vẫn là thứ mà máy móc không thể thay thế.

Tuy nhiên, chúng ta cũng phải nhìn nhận và giải quyết một trong những mối lo ngại lớn nhất khi sử dụng AI trong can thiệp sớm - đó là thiên lệch thuật toán có thể tồn tại trong các hệ thống chẩn đoán và điều trị tâm lý. Năm 2019, khái niệm “thiên lệch thuật toán” được đặt ra để chỉ các thuật toán vô tình củng cố những bất bình đẳng đã tồn tại về mặt địa vị xã hội, chủng tộc, tôn giáo, giới tính, khuyết tật hoặc xu hướng tính dục - từ đó làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng trong hệ thống y tế. Nếu các thuật toán này không được thiết kế và huấn luyện với tiêu chí đa dạng và bao trùm, chúng có thể vô tình tái tạo những định kiến và phân biệt đối xử với một số nhóm người.

Rủi ro trì hoãn hoặc sai lệch chẩn đoán: Việc tin tưởng hoàn toàn vào chatbot có thể khiến người dùng để lỡ những dấu hiệu nghiêm trọng cần can thiệp chuyên môn. Trường hợp cậu bé Sewell Setzer III, 14 tuổi ở Canada là một ví dụ điển hình. Sau khi cậu chia sẻ với chatbot ý định tự tử và được AI khuyến khích thực hiện, cậu bé đã tự kết liễu cuộc đời mình ngay sau cuộc trò chuyện đó. Mẹ Sewell đã khởi kiện Character.AI và Google, cáo buộc công ty dùng thiết kế sản phẩm có tính gây nghiện, không đủ biện pháp bảo vệ trẻ vị thành niên. Còn Tiến sĩ Andrew Clark (Mỹ) đóng vai một thiếu niên để thử nghiệm với 10 chatbot trị liệu khác nhau. Kết quả là, gần 30% chatbot thỉnh thoảng đồng ý với các ý định nguy hiểm như tự tử, giết người, hoặc quan hệ không thích hợp. Các trường hợp trên đã góp phần làm dấy lên lo ngại về sự phụ thuộc mù quáng và thiếu giám sát. Việc quá phụ thuộc vào công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tâm thần có thể dẫn đến sự phi nhân hóa trong điều trị và làm mất đi mối liên kết giữa con người - điều vốn là nền tảng của mọi liệu pháp hiệu quả.

Tư vấn tâm lý bằng AI: Lợi ích và hạn chế - Ảnh 3.

Ảnh: AI

Vấn đề đạo đức và quyền riêng tư: Các công cụ AI thường đòi hỏi lượng dữ liệu khổng lồ để tạo ra thông tin hữu ích. Do người dùng không phải lúc nào cũng biết dữ liệu của mình được sử dụng như thế nào nên việc tuân thủ các quy định bảo mật có thể bị đe dọa. Bảo vệ thông tin tâm lý nhạy cảm của bệnh nhân khỏi các hành vi truy cập trái phép hay sử dụng sai mục đích là điều tối quan trọng. Việc ứng dụng AI trong trị liệu tâm lý cần được dẫn dắt bởi các nguyên tắc đạo đức tôn trọng nhân phẩm và quyền tự quyết của người bệnh.

Trí tuệ nhân tạo trong tư vấn tâm lý là một bước tiến mang tính cách mạng, giúp nâng cao tiếp cận và hiệu quả hỗ trợ. Tuy nhiên, sự thay thế con người trong lĩnh vực chữa lành cần phải được xem xét thận trọng. AI chỉ nên là công cụ hỗ trợ, không phải là người thay thế.

Việc ứng dụng AI trong trị liệu tâm lý có cả mặt lợi và mặt hại, điều quan trọng là phải cân nhắc cẩn trọng cả hai phía, cả về mặt kỹ thuật lẫn đạo đức, trước khi quyết định tích hợp AI vào thực hành chăm sóc sức khỏe tâm thần.

Bạn cần đăng nhập để thực hiện chức năng này!

Bình luận không đăng nhập

Bạn không thể gửi bình luận liên tục.
Xin hãy đợi 60 giây nữa.