Mối nguy hiểm tiềm ẩn khi trẻ em coi AI là bạn đồng hành

Ảnh: Getty Images

Với nhiều thanh thiếu niên, đặc biệt là lứa tuổi từ 13 đến 17, AI không chỉ là công cụ học tập hay trợ lý ảo mà dần trở thành… người bạn tâm tình. Một khảo sát mới đây do tổ chức phi lợi nhuận Common Sense Media (Hoa Kỳ) thực hiện cho thấy: 72% trong số hơn 1.000 thanh thiếu niên được khảo sát đã sử dụng bạn đồng hành AI, hơn một nửa sử dụng thường xuyên, và 1/3 sử dụng để xây dựng mối quan hệ xã hội.

Thậm chí, có tới 31% thanh thiếu niên cho biết, mình cảm thấy thích trò chuyện vời AI hơn con người, và 33% đã thảo luận các vấn đề nghiêm túc với chatbot chứ không phải bạn bè hay người thân. Những con số trên đặt ra nhiều lo ngại về sự lệ thuộc ngày càng lớn vào công nghệ thay vì phát triển các mối quan hệ xã hội thực sự. Trẻ đang dần bị cuốn vào một thế giới ảo nơi AI trở thành "người bạn hoàn hảo".

AI không thể thay thế mối quan hệ con người

Theo ông Michael Robb, trưởng nhóm nghiên cứu và là Giám đốc bộ phận nghiên cứu của Common Sense Media, tuổi thiếu niên là giai đoạn nhạy cảm, mang tính bước ngoặt trong quá trình phát triển xã hội. Việc trẻ lựa chọn tâm sự với AI thay vì với cha mẹ, bạn bè hoặc chuyên gia là một tín hiệu đáng báo động. Ông nhấn mạnh: "Chúng tôi không muốn trẻ em nghĩ rằng mình nên tìm đến chatbot khi cần sự giúp đỡ, đặc biệt là với những vấn đề nghiêm trọng".

Lý do chính là AI không thể mô phỏng các mối quan hệ lành mạnh giữa con người với nhau. Trong cuộc sống thực, trẻ phải học cách nhận biết và phản hồi lại các tín hiệu xã hội như biểu cảm gương mặt, ngôn ngữ cơ thể, hay sự thay đổi giọng điệu, những điều mà chatbot không thể tái hiện. AI, như Robb phân tích, "luôn cố gắng làm hài lòng người dùng, ít khi tạo ra bất đồng hay thử thách. Điều này khiến trẻ quen với việc luôn được đồng tình và nuông chiều, nên khi gặp khó khăn hay xung đột trong cuộc sống thật, các em dễ lúng túng và không biết cách ứng phó".

Cảm giác thân thiết mà chatbot mang lại có thể giúp trẻ tạm thời giảm cảm giác cô đơn. Tuy nhiên, về lâu dài, điều này có thể dẫn đến việc rút lui khỏi các mối quan hệ thực, khiến trẻ bị cô lập hơn trong thế giới thật.

Nguy cơ rò rỉ dữ liệu cá nhân

Một khía cạnh khác không thể bỏ qua là vấn đề quyền riêng tư và an toàn thông tin. Khảo sát cho thấy 24% thanh thiếu niên đã từng chia sẻ thông tin cá nhân với bạn đồng hành AI. Nhiều em không nhận ra rằng những dòng tâm sự tưởng chừng vô hại đó thực chất đang được lưu trữ và phân tích bởi các công ty công nghệ, chứ không phải chia sẻ trong một không gian riêng tư an toàn.

Robb cảnh báo: "Người dùng thường trao quyền sử dụng rất rộng rãi và vĩnh viễn cho các công ty AI đối với thông tin của mình. Họ có thể lưu trữ, hiển thị, thậm chí sử dụng dữ liệu đó cho những mục đích khác mà người dùng không hề hay biết".

Trước thực trạng này, cha mẹ cần chủ động trò chuyện với con về việc sử dụng AI, một cách nhẹ nhàng, không phán xét. Trẻ cần hiểu rằng chatbot luôn nói những điều dễ nghe và đồng ý với mình vì đã được lập trình như vậy. Nó không giống các mối quan hệ thật ngoài đời. "Bạn bè đôi khi bất đồng quan điểm nhưng cũng là người đồng hành vượt qua khó khăn một cách thực sự, điều mà AI không làm được".

Ngoài ra, với thói quen ngày càng phổ biến là duy trì quan hệ qua mạng xã hội, trẻ em ngày nay có ít cơ hội gặp gỡ trực tiếp hơn thế hệ trước. Các chuyên gia tâm lý như Justine Carino (New York) khuyến nghị nên khuyến khích trẻ tiếp xúc thực tế nhiều hơn, gặp bạn bè "bằng xương bằng thịt" để phát triển khả năng cảm nhận và đồng cảm. Đây là những cảm xúc chỉ được hình thành qua tương tác thật.

AI có thể là công cụ hỗ trợ, giải trí hay học tập, nhưng khi được trẻ em xem là nơi tâm sự chính, thay thế cho con người, nó trở thành một mối nguy tiềm ẩn. Sự phát triển cảm xúc, kỹ năng xã hội, và nhận thức cá nhân của thanh thiếu niên là điều không thể để công nghệ thay thế. Vai trò định hướng của cha mẹ và thầy cô giáo cực kỳ quan trọng trong giai đoạn này.