Hàng giả, hàng nhái: Vì sao “con voi” chui lọt “lỗ kim”?

Hàng chục tấn sản phẩm lậu bị phát hiện

Cuối tháng 5 vừa qua, hàng loạt vụ sản xuất và buôn bán hàng giả quy mô lớn bị cơ quan chức năng triệt phá đã làm dấy lên làn sóng phẫn nộ trong dư luận. Đáng chú ý là các mặt hàng bị làm giả đều liên quan trực tiếp đến sức khỏe người dân như thuốc chữa bệnh, sữa và thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

Tại Hà Nội, trong đợt cao điểm kiểm tra, lực lượng chức năng đã phát hiện và “bóc gỡ” một ổ nhóm chuyên sản xuất, tiêu thụ thuốc tân dược, thực phẩm chức năng và trang thiết bị y tế giả. Hai đối tượng cầm đầu trú tại quận Hà Đông bị bắt giữ, cùng với tang vật là hơn 100 tấn hàng hóa giả mạo.

Thực phẩm chức năng, thiết bị y tế giả bị Công an Hà Nội khám xét. Ảnh: CQLPTT.

Cũng trong thời gian này, đoàn kiểm tra liên ngành tỉnh Long An đã tạm thu giữ toàn bộ lô hàng sữa bột nhằm làm rõ dấu hiệu vi phạm và xử lý theo quy định của pháp luật. Tại thời điểm kiểm tra, cơ quan chức năng thu giữ hơn 11.800 lon sữa mang nhiều nhãn hiệu khác nhau với tổng trọng lượng gần 25 tấn nhưng chủ cơ sở không xuất trình được hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc, xuất xứ.

Trước diễn biến gia tăng và ngày càng nghiêm trọng của hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Công điện số 72, yêu cầu các bộ ngành và địa phương tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh, ngăn chặn và xử lý triệt để tình trạng này.

Những nỗ lực bước đầu đã ghi nhận kết quả tích cực. Từ đầu năm đến nay, các đoàn kiểm tra liên ngành trên cả nước đã phát hiện và xử lý hơn 34.000 vụ vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng nhái và buôn lậu. Nhiều vụ án được đưa ra ánh sáng, phản ánh rõ mức độ táo tợn và tinh vi của các đối tượng.

Phòng Nghiệp vụ Quản lý thị trường tiến hành kiểm tra tại các điểm kinh doanh trong Trung tâm Thương mại Saigon Square. Ảnh: CQLPTT.

Theo ghi nhận, thủ đoạn làm hàng giả ngày càng biến hóa khôn lường. Các đối tượng đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại, thu mua nguyên liệu không rõ nguồn gốc, trộn lẫn dược liệu, nghiền bột, ép viên, đóng gói thành phẩm y hệt sản phẩm thật để tung ra thị trường. Đáng lo ngại, một số đối tượng còn nhập khẩu hàng hóa mang nhãn ngoại nhằm tạo niềm tin với người tiêu dùng và “hợp thức hóa” hồ sơ để qua mặt lực lượng kiểm tra.

Tình trạng này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng cho người tiêu dùng mà còn làm suy giảm uy tín thương hiệu, bóp méo môi trường cạnh tranh và ảnh hưởng đến sự phát triển của doanh nghiệp chân chính.

Các chuyên gia cho rằng, để giải quyết tận gốc vấn nạn này, cần sự vào cuộc đồng bộ, xuyên suốt giữa các lực lượng chức năng trong kiểm tra, điều tra, xử phạt. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, minh bạch hóa chuỗi cung ứng và tăng cường giám sát từ phía báo chí, người tiêu dùng là những giải pháp cần được thúc đẩy mạnh mẽ trong thời gian tới.

Vì sao hàng giả “qua mặt” dễ dàng?

Thực tế, hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa hiện nay đã có những quy định mang tính răn đe. Trao đổi với PV Thời báo VTV, luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS cho biết, về cơ bản, khung pháp lý hiện không thiếu những công cụ để xử lý các hành vi vi phạm.

Theo văn bản pháp luật hiện hành, bộ luật Hình sự năm 2015 đã hình sự hóa nhiều hành vi liên quan đến hàng giả. Ở phương diện xử phạt hành chính, Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định mức phạt có thể lên tới 100 triệu đồng với cá nhân và 200 triệu đồng với tổ chức nếu vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc.

“Tuy nhiên, điểm yếu hiện nay lại nằm ở khâu tổ chức thực thi – đặc biệt là công tác hậu kiểm. Nhiều loại hàng hóa, đặc biệt trong lĩnh vực mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, hiện chỉ cần thực hiện thủ tục tự công bố sản phẩm là đã được đưa ra thị trường”, ông Tuấn nhận định.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS.

Cơ quan chức năng không kiểm định, không thẩm định chất lượng trước lưu hành, mà chỉ kiểm tra ngẫu nhiên, hoặc dựa vào phản ánh của người tiêu dùng và báo chí. Điều này tạo ra một khoảng trống lớn, khiến nhiều sản phẩm kém chất lượng dễ dàng len lỏi và tiêu thụ trên diện rộng, trong khi người tiêu dùng hoàn toàn không có khả năng kiểm chứng.

Một số vụ việc gần đây càng cho thấy việc giám sát và xử lý sau cấp phép đang chưa bắt kịp thực tiễn. Dù dư luận đặt nhiều câu hỏi, song, không ít trường hợp vẫn chưa có kết luận điều tra rõ ràng hoặc xử lý nghiêm minh.

Theo ông Tuấn, lỗ hổng không nằm ở chỗ quy định pháp luật thiếu, mà nằm ở khâu tổ chức thực thi – đặc biệt là sự thiếu minh bạch, thiếu chủ động và thiếu trách nhiệm cụ thể giữa các lực lượng chức năng.

Pháp luật đã quy định rõ thẩm quyền kiểm tra, xử lý vi phạm, nhưng việc “hậu kiểm” thường mang tính hình thức, phát hiện vi phạm chủ yếu qua đơn thư tố cáo, phản ánh của người tiêu dùng hoặc báo chí. Trong khi đó, việc kiểm tra định kỳ hoặc đột xuất mang tính răn đe còn rất mờ nhạt. Nhiều địa phương vẫn còn “nương tay”, “ngại va chạm” với các cơ sở sản xuất, kinh doanh lớn. Đó chính là điều khiến hàng giả có thể “qua mặt” dễ dàng.

Quán triệt tình trạng “trên trải chiếu hoa, dưới không người dọn”

Tại cuộc họp của Thường trực Chính phủ vào tháng 5, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho biết, buôn lậu, làm cả hàng trăm tấn hàng giả mà cơ quan chức năng không biết, trong khi để làm việc này phải có kho bãi, hoạt động mua bán, vận chuyển.

Vì thế, theo Thủ tướng, chỉ có 2 khả năng. Một là không còn ý chí chiến đấu, hai là bị mua chuộc, có tiêu cực; cả hai điều này đều phải xử lý nghiêm.

Thủ tướng yêu cầu việc quản lý giữa các bộ không để chồng chéo, bỏ sót nhiệm vụ, không để khoảng trống trong quản lý nhà nước; khẩn trương xây dựng dự án luật để trình Quốc hội trong thời gian sớm nhất.

Đây cũng là quan điểm của các chuyên gia nhằm giải quyết vướng mắc trong quản lý nhà nước về chống hàng giả. Theo luật sư Lê Hồng Hiển, pháp luật hiện hành hoàn toàn có cơ chế xử lý hành vi tiếp tay, bao che, hoặc không làm tròn chức trách của cán bộ công chức.

“Bộ luật hình sự hiện hành có hẳn 1 chương quy định các tội phạm về chức vụ, tham nhũng. Tuy nhiên, trong thực tế, các vụ việc xử lý cán bộ liên quan đến hàng giả thường rất hiếm, hoặc dừng lại ở mức ‘kiểm điểm, rút kinh nghiệm’. Đây là điều gây mất niềm tin trong xã hội và càng khiến ‘con voi chui lọt lỗ kim’ một cách dễ dàng”, ông Hiển phân tích.

Luật sư Lê Hồng Hiển, Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội.

Việc phân công theo ngành dọc là cần thiết để đảm bảo chuyên môn hóa, nhưng trên thực tế đang tạo ra tình trạng “trên trải chiếu hoa, dưới không người dọn” – tức là nhiều đơn vị có thẩm quyền nhưng không ai chịu trách nhiệm cuối cùng. Một vụ việc có thể liên quan đến Quản lý thị trường, Công an kinh tế, Y tế, Hải quan, nhưng lại thiếu một cơ chế phối hợp chặt chẽ, dẫn đến tình trạng “đá bóng trách nhiệm”. Đây là khoảng trống cần được khắc phục bằng cơ chế trách nhiệm liên ngành cụ thể và minh bạch hóa dữ liệu kiểm tra, xử lý vi phạm.

Nhiều chuyên gia nhận định, muốn siết chặt thị trường, không thể chỉ “đánh” vào doanh nghiệp vi phạm mà phải truy đến cùng trách nhiệm của cán bộ công quyền nếu có dấu hiệu bao che, tiếp tay. Bên cạnh đó, việc sửa đổi các Luật liên quan nên tập trung vào việc mở rộng thẩm quyền xử lý, tăng cường các biện pháp phòng ngừa, chế tài mạnh hơn đối với hành vi tiếp tay, bảo kê cho tội phạm.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!