GS.TS Huỳnh Văn Sơn cảm thấy lo ngại về sự thiếu hụt một hệ thống hỗ trợ tinh thần đúng nghĩa trong nhà trường (Ảnh: NVCC)
Dù đã có những nỗ lực cải thiện, nhưng việc hỗ trợ tâm lý trong trường học vẫn còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu. Để hiểu rõ hơn về thực trạng và giải pháp liên quan đến vấn đề này, phóng viên Thời báo VTV đã có cuộc trò chuyện với GS.TS Huỳnh Văn Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh.
Với vai trò là một chuyên gia tâm lý và nhà giáo dục, Giáo sư đánh giá thế nào về mức độ nghiêm trọng của các vấn đề tâm lý học đường hiện nay, điều gì khiến ông trăn trở nhất?
Hiện nay, các vấn đề tâm lý học đường đã phản ánh khá rõ ràng những thách thức liên quan đến sức khỏe tinh thần của học sinh. Các em chịu ảnh hưởng từ nhiều phía: áp lực học tập, mạng xã hội, kỳ vọng gia đình, những biến cố cá nhân, xung đột nhóm bạn, thách thức từ thế giới mạng, lựa chọn giá trị sống, nghề nghiệp… Tất cả những điều đó đều có thể trở thành yếu tố dẫn đến rối nhiễu tâm lý.
Tuy nhiên, điều khiến tôi trăn trở nhất không chỉ là biểu hiện khủng hoảng mà là sự thiếu hụt một hệ thống hỗ trợ tinh thần bài bản và bền vững trong nhà trường. Khi các em cần giúp đỡ, rất tiếc là không phải lúc nào cũng có một nơi an toàn và chuyên nghiệp để các em tìm đến.
Theo Giáo sư, đâu là những nguyên nhân gốc rễ dẫn đến khủng hoảng tâm lý ở học sinh, sinh viên, thậm chí có trường hợp dẫn đến hành vi cực đoan?
Có ba nguyên nhân chính. Thứ nhất là áp lực học tập và thành tích. Thứ hai là sự đứt gãy trong kết nối gia đình, khi các em không có người lắng nghe, chia sẻ. Thứ ba là thiếu kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc cá nhân. Khi những yếu tố này cộng hưởng, mà các em lại thiếu điểm tựa tinh thần thì khủng hoảng có thể tích tụ và bùng nổ bất kỳ lúc nào.
Tâm lý học đường đang trở thành vấn đề đáng báo động (Ảnh: Trần Tuấn Đạt)
Tại sao việc xây dựng đội ngũ chuyên viên tâm lý học đường vẫn chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng, thưa Giáo sư?
Một phần là do thiếu hành lang pháp lý rõ ràng, chưa có biên chế chính thức và ổn định cho vị trí chuyên viên tâm lý hay giáo viên tâm lý trường học. Việc đào tạo vẫn còn rời rạc, chưa bám sát thực tiễn và cũng chưa có sự phối hợp đồng bộ giữa các ngành Giáo dục, Y tế và các tổ chức liên quan. Nhưng nguyên nhân sâu xa nhất, theo tôi, là nhận thức chưa đầy đủ từ phía các nhà quản lý giáo dục. Chúng ta vẫn xem trọng thành tích học tập hơn là sự phát triển hài hòa và cân bằng của học sinh. Tâm lý học đường chưa được nhìn nhận như một yếu tố cốt lõi để phát triển con người toàn diện.
Vậy nhà trường và phụ huynh cần làm gì để đồng hành tốt hơn với học sinh trong vấn đề tâm lý?
Đây là trách nhiệm sống còn. Nhà trường cần tạo ra một môi trường học an toàn về cảm xúc, chủ động phát hiện và hỗ trợ học sinh, hướng dẫn các em biết tìm kiếm sự giúp đỡ đúng lúc. Phụ huynh cũng cần học cách thấu hiểu, giảm áp lực kỳ vọng, chấp nhận các em với những khó khăn của lứa tuổi và cùng đồng hành, nâng đỡ tinh thần. Chúng ta không thể mong trẻ em ổn nếu người lớn - những người gần gũi nhất lại thờ ơ với cảm xúc của các em. Giáo dục sẽ không thể trọn vẹn nếu thiếu sự mềm mỏng, lắng nghe và sẻ chia từ thầy cô và cha mẹ. Cần khẳng định rằng phải bảo vệ, chăm sóc sức khỏe từ sớm, từ đầu chứ không phải lo chữa trị hay xử lý, giải quyết khi có sự cố.
Theo GS.TS Huỳnh Văn Sơn, chia sẻ chính là khởi đầu của hành trình chữa lảnh
Hiện nay, có ý kiến cho rằng việc tư vấn tâm lý học đường ở nhiều trường vẫn còn mang tính hình thức. Theo Giáo sư, chúng ta nên bắt đầu thay đổi từ đâu?
Một số trường thực hiện tư vấn tâm lý kiểu "cho có", chủ yếu là truyền thông theo phong trào, thiếu kế hoạch bài bản, lỏng về nguyên tắc và mờ về kỹ thuật. Muốn thay đổi, trước hết phải thay đổi tư duy quản lý. Tư vấn tâm lý phải được xem là một phần quan trọng trong chiến lược phát triển học sinh toàn diện. Cần chuẩn hóa và thực hiện hiệu quả vị trí chuyên viên tâm lý học đường: có lương, có biên chế, có quy trình giám sát và đánh giá rõ ràng. Và hơn hết, cần đánh giá tổng thể những gì đã làm được để cải tiến có hiệu quả.
Với vai trò là đơn vị đào tạo giáo viên, Trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh đã có giải pháp gì để chuẩn bị năng lực tư vấn tâm lý cho sinh viên?
Chúng tôi đã tích hợp các học phần về tâm lý học giáo dục và kỹ năng tham vấn trong chương trình đào tạo giáo viên. Riêng với sinh viên ngành Tâm lý học, Tâm lý học giáo dục, các em được học bài bản từ lý thuyết đến thực hành thông qua phòng tham vấn, hoạt động cộng đồng và các dự án hỗ trợ học sinh. Chúng tôi cũng đang cân nhắc mô hình "1 chuyên viên tâm lý có bằng cấp làm việc tại 2-3 cơ sở giáo dục" để tối ưu nguồn lực trong bối cảnh hiện tại.
Giáo sư có lời khuyên nào cho phụ huynh, thầy cô và các em học sinh để vượt qua những khó khăn về tâm lý trong môi trường học đường?
Mỗi người sẽ có cách riêng, nhưng tất cả cần bắt đầu từ tình thương và trách nhiệm. Cha mẹ và thầy cô hãy lắng nghe bằng trái tim, nhận diện những tín hiệu bất thường ở trẻ và hỗ trợ sớm. Còn học sinh, hãy dũng cảm nói ra - vì chỉ khi chia sẻ, hành trình chữa lành mới bắt đầu.
Trân trọng cảm ơn Giáo sư!
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!