Chúng ta từng tưởng tượng về một tương lai nơi máy móc làm mọi thứ thay con người, từ dọn nhà đến tư vấn dinh dưỡng. Nhưng thật bất ngờ, tương lai ấy không còn là viễn tưởng trong phim khoa học viễn tưởng nữa mà đang gõ cửa từng ngôi nhà Việt, với một chiếc... tủ lạnh thông minh biết nhắc bạn ăn rau. Vậy nhà thông minh (smart home) là gì và tại sao nó lại trở thành xu hướng? Trong thế giới công nghệ ngày nay, "nhà thông minh" là một hệ sinh thái bao gồm các thiết bị điện tử như đèn, điều hòa, tivi, máy hút bụi hay thậm chí là… bồn cầu, được kết nối Internet và điều khiển qua smartphone hoặc giọng nói. Hệ thống này hứa hẹn nâng cao tiện nghi, tiết kiệm năng lượng và tăng cường bảo mật – ít nhất là trên lý thuyết.
Hãy thử tưởng tượng: bạn vừa đi làm về, đèn phòng khách tự bật sáng, điều hòa đã điều chỉnh sẵn nhiệt độ ưa thích, còn bữa tối thì lò nướng đã làm nóng chỉ đợi bạn bỏ gà vào. Tủ lạnh không chỉ bảo quản thực phẩm mà còn gửi thông báo lên điện thoại rằng "rau cải đã sắp hết hạn sử dụng, nên ăn ngay hôm nay để tránh lãng phí". Nghe như có người mẹ thứ hai vậy. Các tập đoàn lớn như Google (với Nest), Amazon (với Alexa) hay Samsung SmartThings đang đầu tư mạnh vào lĩnh vực này. Theo số liệu từ Statista, đến năm 2025, thị trường nhà thông minh toàn cầu có thể đạt giá trị trên 135 tỷ USD – một con số khiến không chỉ các công ty công nghệ mà cả người dùng cũng "ngứa tay" muốn nâng cấp ngôi nhà của mình.
(Nhà thông minh tất cả chỉ hoàn thành trong 1 cú chạm)
Đối với những người bận rộn, đặc biệt là giới trẻ thành thị, nhà thông minh như một cánh tay đắc lực. Thay vì loay hoay tắt điện từng phòng, bạn chỉ cần một câu lệnh. Những người cao tuổi hoặc khuyết tật cũng hưởng lợi đáng kể từ công nghệ này khi việc điều khiển thiết bị không còn cần sức lực, mà chỉ cần một cái chạm hoặc lời nói. Không dừng ở tiện ích vật lý, nhà thông minh còn mang đến yếu tố tinh thần. Trong thời đại mà "chăm sóc bản thân" trở thành xu hướng, có một hệ thống giúp bạn nhắc nhở uống nước, ngủ đúng giờ, ăn uống điều độ thật sự có thể là cứu cánh giữa dòng đời hối hả.
Không phải ai cũng cảm thấy thoải mái khi biết rằng... cái tủ lạnh đang "theo dõi" chế độ ăn của mình. Mỗi cú chạm, mỗi lần mở cửa tủ đều được ghi nhận, lưu trữ và – nếu bạn không để ý – chia sẻ lên đám mây. Một vài hãng đã bị cáo buộc vi phạm quyền riêng tư người dùng khi sử dụng dữ liệu thu thập từ thiết bị để quảng cáo mục tiêu.
Và còn một nỗi lo lớn hơn: an ninh mạng. Khi mọi thiết bị đều kết nối Internet, nhà bạn có thể trở thành "mục tiêu ngon ăn" cho hacker. Một chiếc camera an ninh thông minh nhưng không được cập nhật phần mềm có thể bị xâm nhập chỉ trong vài phút. Chuyện một gia đình ở Mỹ bị hacker bật loa trong nhà để… nói chuyện với con họ không còn là trường hợp cá biệt.
(Những chiếc tủ lạnh thông minh sẽ nhắc người dùng bổ sung những gì đang thiếu trong tủ)
Một vấn đề khác là: chúng ta đang quá phụ thuộc vào công nghệ? Việc một chiếc bếp từ có thể tự tắt khi không phát hiện nồi giúp tránh cháy nổ – quá tuyệt! Nhưng khi bạn quên mật khẩu app điều khiển, hay mạng Wi-Fi trục trặc thì có khi cả nhà rơi vào cảnh "ngồi ăn tối trong bóng tối, không điều hòa, không tủ lạnh hoạt động".
Câu hỏi được đặt ra là: liệu chúng ta đang sống trong nhà thông minh, hay bị chính căn nhà ấy điều khiển? Người viết bài từng có dịp ghé thăm một căn hộ mẫu được quảng cáo là “thông minh chuẩn quốc tế”. Khi bước vào, đèn sáng, rèm tự mở, và loa phát giọng nữ dịu dàng: “Chào mừng bạn đã về nhà.” Nhưng khi người bạn đi cùng lên tiếng “Alexa, bật quạt”, thì thay vì quạt quay, tivi bật lên phát… cải lương. Công nghệ thông minh đấy, nhưng có lẽ hơi lém lỉnh. Tại Việt Nam, xu hướng nhà thông minh giá rẻ, tích hợp với các thiết bị như Xiaomi, Lumi hay Bkav SmartHome đang ngày càng phổ biến trong các chung cư, biệt thự và thậm chí cả nhà cấp 4. Tuy nhiên, rào cản lớn vẫn là mức chi phí đầu tư ban đầu, đặc biệt là đối với hệ thống cao cấp có khả năng tự học thói quen người dùng.
Bên cạnh đó, kiến thức về bảo mật, cách sử dụng đúng cách và việc kết nối các thiết bị từ nhiều thương hiệu khác nhau là bài toán chưa có lời giải đơn giản. Nếu không cẩn thận, căn nhà "thông minh" sẽ trở thành "nhà rối loạn" với các thiết bị không hiểu nhau, hoặc… giận dỗi không hoạt động.
Có một sự thật thú vị đang diễn ra: công nghệ không chỉ phục vụ cuộc sống, mà còn… tái định nghĩa lại nó. Trước đây, mỗi lần ra khỏi nhà, bạn phải kiểm tra xem đã tắt đèn chưa, khóa cửa chưa, rút phích điện chưa. Còn bây giờ? Một chạm trong ứng dụng là xong – miễn là mạng Internet không "đi vắng".
Điều này đang ảnh hưởng rõ rệt đến hành vi sinh hoạt của người trẻ. Không còn cảnh bố mẹ nhắc nhở con đi ngủ đúng giờ, mà thay vào đó, giọng của trợ lý ảo vang lên đều đặn: "Đã đến giờ đi ngủ, bạn nên tắt thiết bị điện tử". Từ ăn uống, luyện tập, thậm chí đến... nhịp tim, tất cả đều được theo dõi sát sao qua hệ thống cảm biến.
Tuy nhiên, có người hài hước đặt vấn đề: "Liệu đến một ngày nào đó, bạn trai mua hoa tặng người yêu mà không đúng... lịch chu kỳ sinh học mà smartwatch ghi nhận, thì có bị Alexa ‘bóc phốt’ không?" Thật bất ngờ, Việt Nam đang là một trong những thị trường có tốc độ tăng trưởng nhà thông minh cao nhất Đông Nam Á. Từ các sản phẩm quốc dân như công tắc thông minh, camera AI giá rẻ, đến những hệ sinh thái đầy đủ của Lumi, BKAV hay thậm chí là tích hợp Google Home – tất cả đang dần phổ cập vào các dự án bất động sản cao cấp lẫn trung cấp.
Một khảo sát gần đây từ Q&Me cho thấy hơn 58% người Việt ở độ tuổi 25–35 quan tâm đến việc "cá nhân hóa" căn nhà của mình bằng công nghệ. Không đơn thuần là làm cho "xịn", họ thực sự muốn tạo ra một không gian sống tiện nghi, an toàn, tiết kiệm và hiện đại hơn.
Dù vậy, phần lớn người dùng vẫn ở mức "semi-smart" – tức là dùng từng món riêng lẻ như cảm biến chuyển động, loa thông minh hoặc khóa vân tay, chứ chưa tích hợp đồng bộ thành một hệ sinh thái hoàn chỉnh. Nguyên nhân? Đơn giản là vì giá thành cao, khó lắp đặt nếu nhà đã xây xong, và đặc biệt là… ông bà không dùng điện thoại thông minh để điều khiển. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng như hiện nay, các đô thị thông minh (smart city) đang là điểm đến của công nghệ nhà thông minh. Thành phố Thủ Đức, Hà Nội và Đà Nẵng đã có những dự án thí điểm tích hợp IoT, điều khiển đèn đường, điều tiết giao thông và giám sát an ninh bằng AI.
Khi đó, nhà bạn không chỉ là một phần trong khu dân cư, mà còn là "nút mạng" kết nối với cả thành phố. Viễn cảnh một người đang trên đường về nhà thì đèn phòng ngủ đã mở, tivi bật sẵn chương trình yêu thích, tủ lạnh kiểm tra còn đủ sữa – và toàn bộ hệ thống tiêu thụ điện được điều phối sao cho tiết kiệm điện cho toàn khu – không còn xa.
Thế nhưng, đi cùng với viễn cảnh "tươi sáng" là mối lo ngại bị giám sát "mọi lúc mọi nơi". Việc cân bằng giữa tối ưu tiện nghi và bảo vệ quyền riêng tư sẽ là một bài toán hóc búa trong tương lai gần.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!