Kinh doanh vận tải hành khách là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, bao gồm nhiều loại hình như: xe khách tuyến cố định liên tỉnh, taxi truyền thống, taxi công nghệ, xe hợp đồng chở khách theo chuyến,... Mỗi loại hình đều được quy định rõ ràng, kèm theo các điều kiện kỹ thuật và pháp lý chặt chẽ nhằm đảm bảo hoạt động kinh doanh đúng theo đăng ký, tuân thủ các quy định về an toàn và trật tự giao thông.
Tuy nhiên, giữa những quy định tưởng chừng nghiêm ngặt đó, thực tế lại cho thấy khoảng trống đáng lo ngại trong khâu thực thi và giám sát. Dù pháp luật có những ràng buộc rõ ràng, thì việc người dân có thể dễ dàng sử dụng xe cá nhân hoặc xe không đăng ký để chở khách vẫn đang diễn ra hằng ngày – phá vỡ các nguyên tắc vận tải hành khách và đe dọa đến trật tự giao thông đô thị.
Tại Hà Nội, khu vực xung quanh các bến xe lớn như Mỹ Đình, Giáp Bát, Nước Ngầm… vốn được xây dựng nhằm phục vụ cho xe khách tuyến cố định, thì nay lại trở thành tụ điểm cho hoạt động đón – trả khách bát nháo ngoài luồng. Không khó để bắt gặp cảnh hành khách đứng dọc các tuyến đường quanh bến, tay xách nách mang, chờ xe khách đi ngang qua rồi vẫy lên xe.
Nhiều hành khách cho biết lý do họ chọn đứng ngoài bắt xe là bởi quy trình mua vé và chờ đợi trong bến tốn quá nhiều thời gian. Một vị khách giấu tên chia sẻ: "Em đón xe ở đây đi được ngay, vào bến mua vé phải chờ đợi, có khi cả hai tiếng đồng hồ".
Về phía các nhà xe, cũng có những người thừa nhận việc hẹn khách ra ngoài đón dù xe vẫn có hợp đồng hoạt động trong bến. Một tài xế cho biết: "Em có đăng ký trong bến nhưng hẹn khách ra đây cho tiện".
Đại diện bến xe Mỹ Đình xác nhận tình trạng lộn xộn xung quanh các bến không phải là hiếm, với sự góp mặt của đủ loại xe: từ xe có hợp đồng ra vào bến, đến xe "dù", xe chạy chui không đăng ký, thậm chí có cả xe không được phép lưu thông xuyên tâm thành phố nhưng vẫn xuất hiện trước cửa bến để đón khách đi tỉnh.
Dọc tuyến đường Phạm Hùng – ngay trước bến xe Mỹ Đình – dù đã có biển báo cấm dừng, cấm đỗ và khuyến cáo không chạy dưới 30 km/h, các vi phạm vẫn diễn ra. Hệ thống camera giám sát được lắp đặt để ghi nhận và xử lý hành vi dừng đỗ trái phép, thế nhưng thực tế cho thấy nhiều xe khách như "vô hình" trước hệ thống này.
Thực trạng: Xe nào cũng có thể kinh doanh chở khách
Tại Hà Nội – nơi tập trung nhiều bến xe lớn như Mỹ Đình, Giáp Bát, Nước Ngầm…, câu chuyện xe khách liên tỉnh núp bóng, giả danh để hoạt động lộn xộn quanh các bến xe không còn xa lạ. Từ những phương tiện được cấp phép theo tuyến cố định, đến xe hợp đồng, taxi công nghệ... tất cả đều có thể trở thành "xe khách" nếu có khách gọi và cần được phục vụ.
Trên thực tế, bất cứ tuyến đường nào cũng có thể trở thành "điểm đón trả khách", chỉ cần khách có nhu cầu. Xe hợp đồng loại 16 chỗ, 30 chỗ, thậm chí xe dưới 9 chỗ đang hoạt động rầm rộ như xe khách tuyến cố định, nhưng lại không chịu sự quản lý chặt chẽ như xe vào bến chính thống.
Ghi nhận tại mặt bằng rộng trước công viên Cầu Giấy – một trong những "tụ điểm" quen thuộc của loại hình vận tải này – dễ dàng thấy cảnh người dân đến hẹn giờ, gọi điện cho nhà xe rồi lên xe đi các tỉnh miền Trung, Tây Bắc, Đông Bắc… Không cần phải ra bến, không mất thời gian mua vé, không qua kiểm soát an toàn – khách được đón tận nơi, trả tận nhà theo yêu cầu.
Một hành khách chia sẻ: ''Đón xe ở đây tiện hơn, gần chỗ làm. Em không phải ra bến xe, xe chở về tận nhà mình theo yêu cầu''.
Theo quy định, xe hợp đồng được sử dụng để chở các nhóm khách theo hợp đồng trọn gói, thường là đi du lịch, đám cưới hoặc thuê theo chuyến. Tuy nhiên, trong thực tế, mô hình này đã biến tướng. Những chiếc xe 16 chỗ được gọi là "xe hợp đồng" nhưng lại thường xuyên đón từng khách lẻ, sau đó ghép lại thành một "hợp đồng chung" để hợp thức hóa hoạt động.
Một tài xế xe khách thừa nhận: "Đón khách ở nhiều điểm, đến điểm cuối thì tập hợp lại làm hợp đồng. Một ngày em chạy 2 lượt, quãng đường khoảng 200km, mỗi ngày 3 chuyến".
Vào mỗi buổi chiều, những chuyến xe như vậy rời Hà Nội chở khách đi trong đêm, sáng hôm sau lại trả khách ra Hà Nội – cũng tại điểm đón cũ. Nhưng điều đáng nói là, nơi đón – trả khách này không phải là bến xe, cũng chẳng phải nhà ga – mà đơn giản chỉ là một khu đất trống hay vỉa hè rộng đủ để xe tấp vào.
Khi mà đâu đâu cũng có thể trở thành điểm nhận – trả khách, không cần bến xe hay nhà ga; khi mà điều kiện kinh doanh vận tải hành khách bị buông lỏng, thì trật tự an toàn giao thông chỉ còn là yếu tố thứ yếu.
Quản lý kinh doanh chở khách cần sát với thực tế
Trước thực tế vẫn còn độ trễ giữa quy định quản lý và tình hình vận tải hành khách hiện nay, Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam cho rằng: cơ chế mở là cần thiết, nhưng đồng thời cũng phải có công cụ quản lý đủ mạnh. Với thực trạng kiểm tra, giám sát như hiện nay, loại hình kinh doanh có điều kiện đôi khi lại không phải chịu bất kỳ điều kiện nào. Đại diện Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam đã có cuộc trao đổi với phóng viên về chủ đề này, đồng thời đưa ra một số góp ý nhằm xây dựng công cụ quản lý phù hợp với cơ chế kinh doanh mở trong vận tải hành khách.
Theo ông Nguyễn Công Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam: "Chính phủ cởi mở cho tổ chức, cá nhân tham gia kinh doanh là hoàn toàn đúng, nhưng các điều kiện, các thể chế quản lý phải đồng bộ. Ví dụ điển hình là xe hợp đồng và xe tuyến cố định, xe hợp đồng rất phát triển vì người dân ưa chuộng, nhưng xe tuyến cố định thì ngày một giảm sút...các nhà xe họ sẽ bán tất cả xe đi người ta mua xe hợp đồng, rồi người ta thuê văn phòng ở khắp nơi để tổ chức đưa đón. Bất cập thứ hai là xe hợp đồng dưới 8 chỗ ngồi, cho phép đón từng khách lẻ đi và đến cùng một điểm, giá cước theo thỏa thuận".
"Tại Nhật Bản, Hàn Quốc, người dân muốn kinh doanh thì phải tham gia vào một tổ chức, tổ chức này chịu trách nhiệm trước nhà nước, chúng ta nên học hỏi. Tôi nói ví dụ như tại Liên bang Nga, không có chuyện là anh mang công nghệ nước nào vào cả, nước nào thì cũng phải đăng nhập vào công ty của Nga, từ đây người ta điều hành toàn bộ, anh có taxi tham gia vào, có ô tô muốn làm thêm giờ tham gia vào, anh có quyền chở khách nhưng nhà nước sẽ kiểm soát toàn bộ phương tiện này, đấy là những mô hình chúng ta nên tham khảo để xây dựng cơ chế quản lý tốt hơn". ông Nguyễn Công Hùng cho biết thêm.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!