Trong những lúc cần yên tĩnh để làm việc hay nghỉ ngơi, không ít phụ huynh chọn giải pháp nhanh gọn: đưa cho con chiếc điện thoại thông minh. Trẻ khóc, trẻ nghịch, trẻ không chịu ăn – tất cả có thể “giải quyết” chỉ bằng một màn hình phát YouTube hoặc trò chơi điện tử. Nhưng sự tiện lợi ấy đang dần trở thành mối lo lớn. Ngày càng nhiều trẻ em, đặc biệt là lứa tuổi vị thành niên, tiếp xúc với mạng xã hội từ quá sớm và sử dụng điện thoại quá mức. Khi gặp bất ổn tâm lý, các em có xu hướng chìm đắm trong thế giới ảo – một vòng xoáy dễ dẫn đến lo âu, trầm cảm và cô lập.
Tác động khi trẻ dùng điện thoại quá nhiều
Với cô gái 19 tuổi này, đợt điều trị tại Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai là lần thứ ba. Từ hồi học lớp 6, em đã bắt đầu chịu sang chấn tâm lý do mâu thuẫn trong mối quan hệ bạn bè. Không biết chia sẻ với ai và không tìm được điểm tựa, em đã tìm đến mạng xã hội như một nơi để giải tỏa tâm lý trong thế giới ảo. Dần dần, thói quen này trở nên quen thuộc đến mức em có ngày sử dụng điện thoại hơn 8 tiếng liên tục.
"Việc sử dụng điện thoại khiến em quên đi nỗi lo thực tại. Giúp em giải thoát khỏi thế giới thực và chìm đắm trong đấy. Còn ngoài đời thì em luôn bị căng thẳng, không có gì để mong chờ tương lai. Chỉ sống trong sự vô hình thì không có cảm giác muốn sống tiếp nữa nên em cố tình uống quá liều Panadol. Nhưng không giết em ngay mà hành hạ em hơn 24 tiếng. Sau đó em không chịu được nữa nên phải gọi cho người thân đưa đi cấp cứu" - Cô gái 19 tuổi chia sẻ.
TS. Bác sĩ Vũ Sơn Tùng, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết: "Bạn chưa nhận thức được vấn đề mình sử dụng điện thoại quá nhiều. Đối với bạn thì đấy là nơi để giải tỏa sự căng thẳng của bản thân. Nhưng thực ra trong đó có rất nhiều thông tin độc hại, không thể kiểm soát hết được ".
Cô bé 15 tuổi này đang điều trị rối loạn cảm xúc hành vi. Trước đó, cũng xuất phát từ mối bất hòa với bạn bè mà cô bé bị giảm tập trung, học không tốt. Em chỉ tâm sự, giải tỏa bằng điện thoại nhưng càng ngày càng trầm uất, hay cáu gắt, rồi bỏ học.
Em cho biết: "Phiền não ở trong thâm tâm con khiến con không thể tìm ra cách giải quyết nên con đã tìm đến điện thoại. Thời gian con dùng điện thoại rất nhiều. Các nội dung con xem trên điện thoại rất vô tri nhưng con thấy vui nên con xem tiếp. Nếu như không xem điện thoại thì con thấy trống vắng, khi thấy người khác xem điện thoại thì con cũng muốn lôi điện thoại ra xem".
Phụ huynh của em cho biết: "Do mình không kiểm soát được việc cháu chơi nhiêu. Vẫn biết là tác hại nhưng nhiều lúc do mình chiều con".
Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết thên: "Đương nhiên không phải tất cả đều bị ảnh hưởng xấu, tuy nhiên đa phần sẽ làm giảm sự tương tác với xã hội, giảm hoạt động thể chất thì đồng nghĩa với việc sự hòa nhập với cộng đồng của các em sẽ bị giảm sút"- TS. Bác sĩ Vũ Sơn Tùng, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết.
Mỗi ngày, Viện Sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) tiếp nhận nhiều trường hợp thanh thiếu niên mắc trầm cảm, rối loạn cảm xúc và hành vi – trong đó phần lớn bị tác động bởi việc sử dụng điện thoại quá mức. Ngoài điều trị bằng thuốc để ổn định tâm lý, các em còn được kết hợp tâm lý trị liệu và vật lý trị liệu. Tuy nhiên, quá trình điều trị không hề đơn giản và đòi hỏi thời gian dài cùng sự kiên trì từ cả bác sĩ, bệnh nhân và gia đình.
Khoảng cách thế hệ cần tiếng nói chung
Thế hệ sinh từ năm 1997 đến 2012 – những người lớn lên cùng sự phát triển bùng nổ của mạng xã hội – đang phải đối mặt với nhiều vấn đề về sức khỏe tinh thần. Họ thường bị gắn với những định kiến như "thế hệ vượt sướng", "sướng mà không biết hưởng", trong khi ít ai thực sự lắng nghe và thấu hiểu. Khoảng cách thế hệ, khác biệt trong cách nghĩ và cách sống khiến việc tìm được tiếng nói chung giữa cha mẹ và con cái trở nên khó khăn hơn bao giờ hết – đặc biệt trong bối cảnh công nghệ đang chi phối mạnh mẽ đời sống tinh thần của giới trẻ.
PGS.TS. Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: Tôi nghĩ giữa bố mẹ và con cái, cần phải học ngôn ngữ của nhau, học cách lắng nghe. Bố mẹ cần phải biết được giới trẻ đang nói chuyện với nhau bằng ngôn ngữ gì, thuật ngữ gì? Khi phụ huynh đã lắng nghe được thì phải lắng lòng mình lại, bỏ qua tất cả những định kiến, dán nhãn về thế hệ con cái của mình, qua đó mới có thể cảm nhận được xem con cái mình nói gì".
Tác hại khi nuông chiều trẻ quá mức
Không chỉ thanh thiếu niên, trẻ nhỏ khi tiếp xúc với điện thoại quá nhiều cũng có nguy cơ gặp phải những hệ lụy nghiêm trọng về tâm lý và hành vi. Đặc biệt, với những trẻ có dấu hiệu rối loạn phát triển như phổ tự kỷ, việc sử dụng thiết bị điện tử không kiểm soát có thể khiến tình trạng trở nên trầm trọng hơn. Điều đáng nói là trong đời sống thường nhật, không ít phụ huynh vô tình tiếp tay cho điều đó – bằng sự nuông chiều hay thói quen dỗ dành con bằng điện thoại, mà không lường trước được những hậu quả lâu dài.
Khi không được đáp ứng mong muốn, nhiều trẻ có xu hướng khóc lóc, ăn vạ, thậm chí dằn dỗi để gây chú ý. Theo các bác sĩ nhi khoa, trong những tình huống này, nếu cha mẹ thiếu kiên nhẫn hoặc vội vàng dỗ dành, chiều theo yêu cầu của trẻ mà không giúp con học cách điều chỉnh cảm xúc thì sẽ vô tình hình thành thói quen phản ứng tiêu cực và lệ thuộc. Đây là cách ứng xử không đúng, dễ dẫn đến những hệ lụy lâu dài trong quá trình phát triển tâm lý của trẻ.
Bên cạnh đó, ngay cả trong sinh hoạt hàng ngày, vẫn còn nhiều gia đình chưa nhìn nhận thấu đáo về những yếu tố có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của con trẻ. Trong đó phải kể đến việc tiếp xúc với thiết bị điện tử. Với trẻ bình thường có thể dẫn đến rối loạn ngôn ngữ, chậm nói. Còn với trẻ tự kỷ còn ảnh hưởng nặng nề hơn.
Bác sĩ Nguyễn Thu Thủy, Phó Trưởng Khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết: "Các bậc phụ huynh nghĩ rằng xem TV, Ipad, điện thoại một tí thì trẻ em sẽ ngoan để cho mình có thời gian làm công việc khác, nhưng lại không xác định được khoảng thời gian nhất định là bao nhiêu? Việc không thể kiểm soát được thời gian sẽ dẫn đến thời gian tiếp xúc của trẻ đối với TV, điện thoại sẽ là quá nhiều".
Yêu thương con là điều cần thiết, nhưng yêu thương không đồng nghĩa với nuông chiều – đó là lời khuyên từ các bác sĩ. Bên cạnh sự kiên nhẫn đồng hành, điều quan trọng không kém là cha mẹ cần trang bị kỹ năng lắng nghe và thấu hiểu tâm lý theo từng độ tuổi, để có cách ứng xử phù hợp, giúp con phát triển lành mạnh cả về thể chất lẫn tinh thần.
Hạn chế thời gian dùng điện thoại để bảo vệ trẻ
Việc trẻ sử dụng điện thoại thông minh quá nhiều, đặc biệt là dành hàng giờ liền trên mạng xã hội, đang trở thành mối lo ngại lớn. Khi chìm đắm trong thế giới ảo, trẻ dễ mất ngủ, giảm tập trung, hạn chế khả năng trải nghiệm thực tế và thiếu kỹ năng giao tiếp xã hội – những yếu tố có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tâm thần. Vì vậy, các chuyên gia khuyến cáo: ở mỗi độ tuổi khác nhau, cần có giới hạn thời gian sử dụng thiết bị phù hợp để đảm bảo sự phát triển lành mạnh của trẻ.
Bác sĩ Nguyễn Thành Long, Viện sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai khuyến cáo: "Đối với trẻ dưới 2 tuổi thì tuyệt đối không được sử dụng các thiết bị điện tử, trong đó có điện thoại thông minh. Đối với trẻ dưới 5 tuổi, khuyến cáo không nên cho sử dụng điện thoại quá một tiếng đồng thời phải có sự đồng hành của phụ huynh trong việc kiểm soát thời gian và nội dung chương trình. Trẻ từ 5-15 tuổi có thể sử dụng thiết bị điện tử tự do hơn, tuy nhiên vẫn cần cha mẹ giám sát cùng thời lượng khuyến cáo không vượt quá 2h/ngày".
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!