"Bác Tư bán xoài livestream hay hơn cả MC!" – Đó là lời nhận xét hài hước nhưng chân thành của cư dân mạng dành cho ông Nguyễn Văn Tư (53 tuổi) ở xã M., huyện B., tỉnh Tiền Giang. Từng là người "chỉ biết cuốc đất, không biết xài điện thoại", bác Tư nay trở thành gương mặt quen thuộc trên các buổi bán hàng trực tuyến. Với phong cách mộc mạc, giọng nói đậm chất miền Tây và khung cảnh vườn xoài xanh rì phía sau, bác thu hút hàng ngàn lượt xem mỗi lần lên sóng. "Lúc đầu run lắm, sợ bấm nhầm. Nhưng con tôi hướng dẫn, tôi dần quen. Giờ khách đặt nhiều, có hôm không kịp hái xoài!", bác cười lớn.
Từ ruộng đồng đến màn hình: Số hóa không còn là khẩu hiệu Không chỉ bác Tư. Tính đến tháng 4/2025, theo số liệu từ Bộ NN&PTNT, đã có hơn 168.000 hộ nông dân tại 45 tỉnh, thành phố tham gia chương trình "Nông sản Việt – Lên sàn cùng số hóa", đưa nông sản lên các nền tảng thương mại điện tử như Postmart, Voso, Lazada, Shopee... Trong số này, gần 30.000 hộ nông dân tổ chức livestream bán hàng định kỳ, ít nhất hai buổi mỗi tháng. Phần lớn là các hộ ở khu vực ĐBSCL, Tây Nguyên, và vùng trung du Bắc Bộ – những nơi từng bị xem là "lạc hậu về công nghệ".
Tại Sơn La, chị Lường Thị Thủy – chủ một trang trại cà phê hữu cơ rộng 2 ha – cho biết: "Tôi sử dụng ứng dụng SmartAgri để kiểm tra độ ẩm đất, cảnh báo sâu bệnh, dự báo thời tiết và nhắc lịch bón phân. Nhờ đó, năng suất vụ rồi tăng 17% so với năm trước." SmartAgri hiện có hơn 1,2 triệu người dùng mỗi tháng, phần lớn là nông dân và hợp tác xã nhỏ. Dữ liệu thu thập từ cảm biến đặt tại vườn kết hợp với phân tích AI giúp dự báo sớm dịch bệnh, đưa ra khuyến cáo chính xác, và đặc biệt hữu ích trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.
Một thế hệ “nông dân mới” đang hình thành. Họ không chỉ canh tác giỏi mà còn biết quay video giới thiệu quy trình sản xuất, đặt tên cho gian hàng online, thậm chí đầu tư dựng logo và nhạc nền cho clip TikTok. “Tôi không muốn khách chỉ mua một lần. Tôi muốn họ nhớ đến tên mình, vườn mình. Phải kể chuyện thì người ta mới tin”, chị Thủy chia sẻ. Tại Hà Nam, ông Nguyễn Bá Hữu – 61 tuổi – học cách gắn mã QR truy xuất nguồn gốc cho từng lô bưởi Diễn. Ông nói: “Ngày xưa chỉ cần trái ngọt. Giờ cần cả bằng chứng là không phun thuốc. Mình làm thật thì phải dám cho khách kiểm tra”.
Tư duy mới, thách thức cũ
Tuy nhiên, gần 60% nông dân Việt vẫn chưa biết cách sử dụng nền tảng thương mại điện tử, theo khảo sát của Tổng cục Thống kê năm 2025. Khoảng 40% chưa từng có giao dịch số. Lý do đến từ thiếu kỹ năng, thiết bị cũ, mạng yếu và tâm lý e ngại. Một đại diện cơ quan quản lý Nhà nước thẳng thắn nhận định: “Nếu không hỗ trợ bài bản, nông dân sẽ bị tụt lại. Không phải ai cũng livestream được, cũng không thể kỳ vọng mỗi nông dân đều biết làm thương hiệu”.
Đặc biệt, ở các xã vùng cao như B.M (Hà Giang), N.H (Kon Tum), tín hiệu mạng chập chờn khiến việc cập nhật thông tin, trả lời đơn hàng, xác nhận thanh toán... gặp nhiều trở ngại. Chính vì vậy, nhiều địa phương đã xây dựng các trạm chuyển đổi số nông thôn – nơi người dân được tập huấn, hỗ trợ kỹ thuật và tiếp cận các thiết bị. Các hợp tác xã cũng đóng vai trò “đầu tàu”, gom đơn, giúp bà con xử lý vận hành.
Không ít nông dân sau khi lên sàn đã... xuống sàn. Lý do: đơn hàng thưa thớt, không biết phản hồi khách, không kịp đóng gói đúng chuẩn, bị đánh giá thấp. Ông T. V. L - Giám đốc một doanh nghiệp – cho rằng: “Cần đào tạo kỹ năng số như một phần của khuyến nông. Không thể đưa bà con lên sàn rồi để họ tự bơi.” Thêm vào đó, logistics – vận chuyển lạnh, bảo quản hàng tươi – vẫn là điểm nghẽn lớn. Chi phí giao hàng cao, tỷ lệ hao hụt lớn khiến lợi nhuận không ổn định. Nếu không có chính sách trợ giá hoặc liên kết vùng, việc duy trì mô hình nông sản online sẽ gặp khó.
Một khởi đầu đáng kỳ vọng
Dù còn nhiều thách thức, nhưng rõ ràng: chuyển đổi số đang mang lại hy vọng mới cho nông nghiệp Việt Nam. Không chỉ là tăng doanh thu – mà còn thay đổi tư duy sản xuất, tiếp cận thị trường, xây dựng thương hiệu. Bác Tư, chị Thủy, ông Hữu... không phải những người “chơi công nghệ”. Họ là những nông dân thực sự – đang học hỏi mỗi ngày để giữ lấy mảnh vườn, giữ lấy lòng tin người tiêu dùng trong thời đại không còn ranh giới giữa thành thị và thôn quê.
Khi người nông dân cầm điện thoại thay vì chỉ cầm cuốc, khi dữ liệu giúp họ biết gieo trồng đúng lúc và bán hàng đúng khách – thì đó không còn là câu chuyện kỹ thuật, mà là một hành trình tái thiết nền nông nghiệp Việt từ gốc rễ. Và nếu được đồng hành, hỗ trợ đúng cách – họ sẽ không chỉ là “nông dân số”, mà là người kiến tạo tương lai nông nghiệp Việt Nam.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!