Sự việc ngai vàng triều Nguyễn, bảo vật quốc gia tại điện Thái Hòa, thuộc quần thể Di tích Cố đô Huế bị khách tham quan vượt rào, ngồi lên và bẻ gãy tay ngai đã khiến dư luận bàng hoàng. Vụ việc không chỉ gây tổn hại một biểu tượng quyền lực của vương triều Nguyễn, mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về những lỗ hổng trong công tác bảo vệ di sản văn hóa hiện nay.
Đối tượng vượt rào, ngồi lên và bẻ gãy tay ngai vàng triều Nguyễn, bảo vật quốc gia tại điện Thái Hòa, thuộc khu Di tích Cố đô Huế tại cơ quan công an
Ngai vàng này là biểu tượng quyền lực tối cao của triều Nguyễn trong suốt 143 năm tồn tại, được công nhận là bảo vật quốc gia từ năm 2015. Thế nhưng, ngay giữa trung tâm của di tích quốc gia đặc biệt, nơi được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới, hiện vật quý giá ấy vẫn có thể bị tổn thương chỉ trong tích tắc, trước mắt lực lượng bảo vệ.
Tiến sĩ Phạm Quốc Quân, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng, cách xử lý của lực lượng bảo vệ trong vụ việc này cho thấy sự thiếu chủ động trong xử lý tình huống.
"Lực lượng bảo vệ nói rằng vì lo ngại người này có thể phá hoại thêm nên đã hành động thận trọng, nhưng rõ ràng cách xử lý như vậy là quá bị động và có phần hồn nhiên. Điều đáng nói là họ không có sẵn một kịch bản cho các tình huống xấu có thể xảy ra, và như vậy thì làm sao có thể bảo vệ được di sản một cách thực sự?", ông Quân đặt vấn đề.
Tiến sĩ Phạm Quốc Quân, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho biết những lỗ hổng trong bảo vệ di sản tại Việt Nam
Theo ông Quân, dù trang thiết bị như camera, quy chế bảo vệ hay lực lượng túc trực đã được triển khai, song yếu tố con người vẫn là then chốt. Đội ngũ bảo vệ cần được đào tạo bài bản, chuyên nghiệp, có khả năng xử lý linh hoạt các tình huống bất ngờ, thậm chí là xấu nhất.
Hiện cả nước có hơn 4 triệu hiện vật, 327 bảo vật quốc gia đang được lưu giữ tại các bảo tàng, di tích. Dù Luật Di sản đã quy định rõ ràng về chế độ bảo quản đặc biệt, thực tế cho thấy nhiều nơi chưa đáp ứng được yêu cầu này.
Những vụ việc đau lòng vẫn tiếp diễn: lăng vua Lê Túc Tông (Thanh Hóa) bị ba người nước ngoài đào bới, bia đá bị phá vỡ; chùa Phổ Quang (Phú Thọ) bị cháy khiến bàn thờ đá Hoa Sen, bảo vật quốc gia, bị tổn hại nghiêm trọng; hay bức tranh "Vườn Xuân Trung Nam Bắc" của danh họa Nguyễn Gia Trí bị hư hại nặng do một người không có chuyên môn dùng nước rửa chén và giấy nhám để vệ sinh.
Khu vực lăng vua Lê Túc Tông (Thanh Hóa) bị ba người nước ngoài đào bới, phá vỡ bia đá
"Quy định đã có, nhưng để thực thi hiệu quả, cần nguồn lực tương xứng. Có những tủ kính chuyên dụng để trưng bày bảo vật có giá từ 700–800 triệu đồng, thậm chí lên đến cả tỷ đồng. Với ngân sách hiện nay của nhiều bảo tàng và di tích, việc đầu tư như vậy là một thách thức không nhỏ", ông Quân chia sẻ.
Bên cạnh đó, ông cũng cho rằng có sự chênh lệch đáng kể giữa các bảo tàng lớn, di tích lớn với các cơ sở nhỏ.
"Có nơi chỉ có 2 – 3 bảo vệ. Với hiện trạng đó, đòi hỏi sự đồng bộ và chuyên nghiệp trong toàn hệ thống rõ ràng còn rất xa", ông nói thêm.
Cũng theo ông Quân, trong bối cảnh ngân sách còn hạn chế, điều cần làm ngay là đầu tư cho con người, cụ thể là đào tạo một đội ngũ bảo vệ chuyên nghiệp, kết hợp với các thiết bị an ninh, giám sát hiện đại.
Chùa Phổ Quang (Phú Thọ) bị cháy khiến bàn thờ đá Hoa Sen, bảo vật quốc gia, bị tổn hại nghiêm trọng
"Chúng ta không thể đòi hỏi việc bảo tồn di sản văn hóa đạt tiêu chuẩn quốc tế khi mà nguồn lực đầu tư chưa tương xứng. Nhưng cũng không thể chấp nhận sự buông lỏng hay ứng phó hời hợt, đặc biệt là với các bảo vật mang tính biểu tượng quốc gia", ông Quân nhấn mạnh.
Một khía cạnh khác được ông nhấn mạnh là cần kết hợp giữa an ninh và nghệ thuật trưng bày. Theo ông, không thể vì an toàn mà khiến người xem mất đi trải nghiệm thẩm mỹ. Phải vừa bảo vệ được hiện vật, vừa phát huy được giá trị hấp dẫn, giáo dục và văn hóa của nó.
Sự việc ngai vàng triều Nguyễn bị xâm hại ngay tại chính điện Thái Hò, trái tim của quần thể di tích Cố đô Huế, cùng hàng loạt vụ việc tương tự gần đây đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về những lỗ hổng trong công tác bảo vệ di sản văn hóa. Dù đã có nhiều nỗ lực và tiến bộ, thực tế cho thấy chúng ta vẫn chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn. Đã đến lúc không thể chỉ xử lý sự cố sau khi xảy ra, mà cần rà soát toàn diện hệ thống pháp lý, đầu tư đúng mức và tổ chức lại hoạt động bảo tồn theo hướng chuyên nghiệp, bài bản hơn. Bởi một khi di sản bị tổn hại, không phải cái nào cũng có thể phục hồi và có những mảnh ký ức dân tộc có thể sẽ biến mất vĩnh viễn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!