Làng Văn La (xã Lương Ninh, huyện Quảng Ninh) – một trong "bát danh hương" (tám làng cổ nổi tiếng) của tỉnh Quảng Bình – vốn nổi tiếng với lễ hội "xở chơm" (dùng nơm bắt cá) diễn ra vào đúng ngày 5/5 âm lịch hàng năm, tức Tết Đoan Ngọ. Đây từng là lễ hội truyền thống mang đậm tính cộng đồng, gắn bó mật thiết với đời sống người dân, nhưng đã bị mai một suốt gần 30 năm qua.
Theo các cụ cao niên trong làng, lễ hội xở chơm hầu như không có phần lễ cầu kỳ mà chủ yếu là phần hội – nơi người dân mang nơm, rớ ra đầm nước Bàu Rồng Lớn để cùng nhau tranh tài bắt cá. Dân gian nơi đây từng lưu truyền câu vè: "Cá đi nơm, cơm mần đặng", ý nói rằng mọi lễ vật trong ngày Tết Đoan Ngọ đều là sản vật do chính tay người dân làm ra, từ đó thể hiện sự biết ơn với thiên nhiên và đất đai.
Người dân làng Văn La cùng nhau lội bùn, tay cầm nơm truyền thống tham gia hội làng xở chơm sáng 31/5.
Theo tài liệu "Địa chí huyện Quảng Ninh" (tác giả Đỗ Duy Văn, xuất bản năm 2008), đầm Bàu Rồng Lớn rộng khoảng 2ha, từng là nơi trù phú tôm cá. Không ai còn nhớ lễ hội có từ khi nào, chỉ biết rằng nó đã tồn tại từ hàng trăm năm trước, gắn liền với ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ.
Tuy nhiên, từ đầu những năm 1990, do thay đổi trong sinh kế và đời sống xã hội, lễ hội nơm cá Bàu Rồng Lớn dần vắng bóng. Dẫu vậy, hệ thống đầm vẫn còn đó, lặng lẽ chờ một ngày được đánh thức bởi những người con hoài cổ.
Sáng 31/5 năm nay – đúng ngày Tết Đoan Ngọ – lễ hội xở chơm đã được tổ chức trở lại tại Văn La, mở đầu bằng lễ dâng hương tại đền Thần Nông bên cạnh đầm. Người dân kính cẩn báo cáo với các bậc thần linh về một vụ mùa Đông – Xuân viên mãn, đồng thời cầu cho mùa vụ mới tươi tốt, bội thu.
Người dân làng Văn La dâng hương tại đền Thần Nông trước giờ khai hội.
Ngay sau lễ, tiếng chiêng trống vang lên rộn rã. Hàng chục người dân từ khắp nơi ùa xuống đầm trong tiếng hò reo cổ vũ. Tay nắm chặt chiếc nơm tre, người dân lội bùn, quần thảo trong nước để tranh tài bắt cá. Có người mang cả bộ rớ, đẩy nhanh, chậm theo nhịp, tạo nên một bức tranh sinh động và rộn rã sắc màu dân gian.
Ai cũng háo hức, mong trở thành người đầu tiên giành được chiến lợi phẩm trong không khí náo nhiệt của lễ hội xở chơm.
Ông Lê Văn Minh (68 tuổi, người làng Văn La) – người từng nhiều lần tham gia lễ hội từ thuở đôi mươi – xúc động chia sẻ: Việc có nơm được cá hay không còn là sự may mắn và tài năng mỗi người. Có người bắt được rất nhiều cá, cất không xuể. Một số lại không bắt được con nào. Nhưng ai nấy đều vui vẻ tươi cười, không khí vẫn rất náo nhiệt, tấp nập, hồ hởi. Hội chỉ diễn ra trong vài giờ đồng hồ thôi nhưng sâu thẳm trong lòng mỗi người là một ý niệm chung vui hội làng sâu lắng về ý thức bảo vệ mùa màng, môi trường tự nhiên và tăng cường tinh thần đoàn kết cộng đồng.
Ông Lê Văn Minh khoe chiến lợi phẩm sau khi nơm được cá từ đầm nước.
Dù chưa bắt được cá, nhiều người vẫn kiên trì lội bùn, chăm chú tìm kiếm với tinh thần vui vẻ và quyết tâm.
Tiếng reo hò vang lên khi một người tham gia may mắn bắt được con cá nặng hơn 3kg – chiến lợi phẩm đáng giá trong lễ hội xở chơm.
Các em nhỏ vui vẻ, thích thú theo dõi và cổ vũ sôi nổi tại lễ hội
Nhiều chị em nhiệt tình tham gia hỗ trợ, tiếp sức cho các vận động viên trong suốt lễ hội
Người khởi xướng và cũng là người tài trợ toàn bộ kinh phí tổ chức lễ hội năm nay là anh Phạm Thế Hùng (SN 1987, chủ Hồ câu lure Hàm Phụng) – một người con làng Văn La tha thiết với việc gìn giữ giá trị truyền thống. Suốt ba năm qua, anh đã đứng ra xin phép chính quyền, vận động người dân, khôi phục lễ hội xưa trong niềm mong mỏi được thấy hội làng sống dậy giữa đời thường.
Anh Phạm Thế Hùng – người con làng Văn La, đứng ra tổ chức và tài trợ lễ hội.
Lễ hội năm nay không chỉ thu hút hàng trăm người dân trong làng mà còn có sự tham gia của nhiều làng lân cận. Sau hơn hai giờ tranh tài sôi nổi với hội nơm cá, phần thi bắt vịt trong đầm tiếp tục làm nóng không khí lễ hội. Những tiếng hò hét, cười vang xen lẫn tiếng vỗ tay, tiếng vịt vỗ cánh tạo nên một khung cảnh dân dã, chan chứa niềm vui.
Rất nhiều người dân hào hứng cổ vũ nhiệt tình cho các vận động viên tham gia lễ hội.
Người dân làng Văn La hào hứng tham gia phần thi bắt vịt trong đầm, tiếp nối không khí sôi động của hội xở chơm dịp Tết Đoan Ngọ.
Những chú vịt nhanh nhẹn, khôn khéo khiến cuộc thi bắt vịt thêm phần gay cấn và hấp dẫn.
Khi hồi trống dài kết thúc vang lên, mọi người đồng loạt dừng tay, bước lên bờ nhận giải thưởng, cờ lưu niệm và cùng nhau chia sẻ chiến lợi phẩm. Người bắt được nhiều cá, vịt sẵn sàng chia phần cho người ít may mắn hơn – một hành động nhỏ nhưng đầy nghĩa tình, góp phần lan tỏa tinh thần đoàn kết, gắn bó của cộng đồng làng quê.
Ban tổ chức trao cờ lưu niệm cho người bắt được con cá lớn nhất trong lễ hội, ghi nhận chiến công xuất sắc của người dân.
Lễ hội xở chơm Bàu Rồng Lớn làng Văn La không chỉ là dịp để người dân vui chơi, thư giãn, mà còn là biểu tượng của sự hồi sinh văn hóa làng quê, gắn kết các thế hệ với di sản tổ tiên để lại. Trong nhịp sống hiện đại hối hả, một hội làng rộn ràng giữa đầm bùn cá lội, tiếng hò reo vang vọng khắp thôn xóm, chính là cách để quê hương lưu giữ hồn xưa theo cách sống động và cảm xúc nhất.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!