Quản lý trật tự xây dựng là một nhiệm vụ quan trọng của các cơ quan nhà nước nhằm đảm bảo quy hoạch đô thị, hạ tầng và an ninh xã hội. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm trật tự xây dựng như xây dựng không phép, sai phép hoặc không tuân thủ quy hoạch đã được phê duyệt vẫn diễn ra thường xuyên. Đặc biệt, trong bối cảnh các địa phương đang tổ chức sắp xếp lại các đơn vị hành chính, một số đối tượng đã lợi dụng thời điểm "tranh tối, tranh sáng" để thực hiện hành vi vi phạm.
Trước những diễn biến phức tạp này, nhằm tăng cường công tác quản lý và xử lý tình trạng lấn chiếm đất đai, ao hồ, đồng ruộng, mới đây UBND Thành phố Hà Nội đã ban hành Công điện số 04. Theo đó, Chủ tịch UBND các quận, huyện, thị xã phải chịu trách nhiệm toàn diện trong công tác quản lý đất đai, trật tự xây dựng trên địa bàn; tuyệt đối không để xảy ra tình trạng buông lỏng quản lý, tạo điều kiện cho vi phạm phát sinh.
Thực hiện chỉ đạo này, thời gian qua, nhiều quận, huyện trên địa bàn thành phố đã đồng loạt tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm về đất đai, trật tự xây dựng trước thời điểm sáp nhập.
Tấc đất, tấc vàng. Chính vì vậy, tại xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Nội – dù khu đất nằm sát nghĩa trang – vẫn trở thành mục tiêu bị lấn chiếm. Việc dựng rào, quây tôn để đánh dấu ranh giới được coi là bước khởi đầu, đặt tiền đề cho những hành vi vi phạm tiếp theo.
Ông Phạm Hải Hậu, Phó Chủ tịch UBND xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Nội: "Cái việc ngụy trang thì bước đầu là họ quây tôn xung quanh và sau đó họ sẽ làm vào ban đêm hoặc là ngày nghỉ với tiến độ xây dựng rất nhanh. Bây giờ xây dựng rất nhanh, có thể 10 ngày là xong rồi đối với công trình nhà cấp bốn khoảng trên dưới 50 mét vuông".
Trong một buổi sáng, đã có hai vị trí lấn chiếm bị tổ công tác của UBND xã xử lý. Do số lượng các công trình xây dựng trái phép trên đất công, đất nông nghiệp vẫn còn nhiều, việc cưỡng chế tháo dỡ sẽ được tiến hành trong nhiều ngày liên tiếp.
Vi phạm tại vị trí này đã tái diễn không dưới ba lần. Để ngăn chặn tình trạng tiếp tục tái phạm, việc quy trách nhiệm cụ thể cho trưởng thôn được xem là một giải pháp mang tính căn cơ và cần thiết.
Tại xã Hải Bối, huyện Đông Anh, bên cạnh việc lập hồ sơ xử lý các vi phạm cũ, UBND xã đã thành lập hai tổ công tác thường trực, thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, xử lý các công trình vi phạm mới phát sinh hàng ngày.
Chỉ sau một đêm, trên thửa đất này đã mọc lên một công trình trái phép, được dựng tạm bằng khung thép và lợp mái tôn.
Ông Lê Tư Tiến, Phó Chủ tịch UBND xã Hải Bối, huyện Đông Anh, Hà Nội cho biết: "Lợi dụng những lúc giao thời nhân dân cũng nghĩ là chính quyền sắp sửa chuyển giao. Cho nên cái việc vi phạm có xảy ra. Thế nên xảy ra đến đâu, chúng tôi báo cáo và xử lý đến đấy".
Để ngăn chặn triệt để tình trạng vi phạm trật tự xây dựng, việc xử lý cần được tiến hành ngay từ khi vi phạm mới manh nha xuất hiện. Bởi nếu để kéo dài, địa phương sẽ phải tốn kém nhiều hơn về nhân lực và vật lực cho công tác giải tỏa, cưỡng chế các công trình vi phạm sau này.
Tăng cường xử lý vi phạm trật tự xây dựng là điều cần thiết. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả thực chất, tránh tình trạng "thả gà ra đuổi", thì việc duy trì công tác quản lý, giám sát chặt chẽ và thường xuyên sau đó mới là yếu tố then chốt.
Tiếp tay, cố tình kéo dài thời gian xử lý để hợp thức hóa vi phạm
Xử lý vi phạm đã khó - nhưng giữ gìn để vi phạm không tái diễn lại càng khó hơn. Bởi thực tế cho thấy, tại nhiều vị trí, chính quyền địa phương xử lý xong rồi, không lâu sau lại mọc lên công trình vi phạm mới.
Nếu công tác giám sát địa bàn được thực hiện một cách chặt chẽ, các vi phạm sẽ dễ dàng bị phát hiện - bởi những công trình xây mới không thể "tàng hình" được. Thế nhưng, điều đáng tiếc là đã xảy ra tình trạng một bộ phận cán bộ quản lý nhà nước buông lỏng trách nhiệm, thậm chí tiếp tay, cố tình kéo dài thời gian xử lý để hợp thức hóa vi phạm.
Mới đây, Cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an Thành phố Hà Nội đã làm rõ hành vi nhận hối lộ với số tiền lên tới hàng trăm triệu đồng của một nhóm cán bộ tại xã Tự Nhiên, huyện Thường Tín.
Theo hồ sơ, trước đó công trình này đã nhiều lần bị chính quyền xã phát hiện, yêu cầu tạm dừng thi công và buộc tháo dỡ. Tuy nhiên, do có sự tiếp tay của lãnh đạo địa phương, công trình vẫn tiếp tục được xây dựng và hoàn thiện.
Đối tượng nhận hối lộ vi phạm trật tự xây dựng khai nhận: "Chuẩn bị sáp nhập các xã nên với cương vị chủ tịch tôi có buông lỏng một số hộ gia đình. Những gia đình không bôi trơn chúng tôi tổ chức lập hồ sơ cưỡng chế theo đúng quy định của pháp luật. Về số tiền chúng tôi nhận của một số hộ dân thì chúng tôi đã chi tiêu vào một số việc cá nhân của chúng tôi".
Đối tượng nhận hối lộ vi phạm trật tự xây dựng khai nhận: "Nhận gián tiếp qua đồng chí công chức địa chính chuyển tiền cho. Tôi đã làm ngơ cho hộ gia đình xây dựng phần diện tích đất trái phép trên đất nông nghiệp. Bản thân tôi được hưởng 25%, đồng chí công chức địa chính được hưởng 20%, còn lại đồng chí chủ tịch tự quyết định".
Tài liệu điều tra xác định, nhóm cán bộ xã Tự Nhiên gồm: Chủ tịch, Phó Chủ tịch UBND xã, công chức địa chính và Trưởng thôn đã cấu kết với nhau để môi giới, nhận hối lộ nhằm bỏ qua các vi phạm về trật tự xây dựng. Số tiền nhận hối lộ được chia theo tỷ lệ, tùy từng vụ việc cụ thể.
Theo cơ quan công an, trong khoảng hơn một năm qua, nhóm cán bộ này đã nhận gần 500 triệu đồng từ nhiều chủ công trình để tránh bị cưỡng chế, mặc dù các công trình đều sử dụng đất sai mục đích.
Sau vụ việc xảy ra tại xã Tự Nhiên, UBND huyện Thường Tín đã nghiêm túc rút ra bài học kinh nghiệm; đồng thời chỉ đạo quyết liệt các xã trên địa bàn khẩn trương rà soát, xử lý dứt điểm những vi phạm mới phát sinh.
Hệ lụy để lại từ hành vi xây dựng trên đất nông nghiệp trước thời điểm sáp nhập
Theo Chủ tịch UBND huyện Thường Tín, hệ lụy từ các hành vi vi phạm trật tự xây dựng diễn ra trước thời điểm sáp nhập địa giới hành chính là rất lớn và sẽ gia tăng gánh nặng cho bộ máy hành chính mới trong thời gian tới.
Ông Nguyễn Xuân Minh, Chủ tịch UBND huyện Thường Tín: "Trước hết hệ lụy để lại từ tình trạng vi phạm đất đai, trật tự xây dựng rất lớn. Làm mất ổn định tình hình chính trị địa phương, làm phá vỡ quy hoạch đất đai của huyện. Sau này liên quan đến trách nhiệm xử lý của ngành chức năng. Đặc biệt là các xã mới thành lập. Thì là gánh nặng rất lớn đối với hệ thống chính quyền trong việc thiết lập hồ sơ xử lý. Cũng như bỏ ra nhân lực, vật lực, thậm chí là ngân sách để mà xử lý các công trình vi phạm này".
Trong quá trình đi thực tế, một số lãnh đạo cấp xã chia sẻ rằng, khi phát hiện công trình xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp hoặc đất công, chính quyền cấp xã có thẩm quyền ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính, đồng thời buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu của thửa đất trước khi vi phạm. Tuy nhiên, mức phạt tối đa hiện nay chỉ là 5 triệu đồng.
Nhiều lãnh đạo xã cho rằng, mức phạt này còn quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe. Bởi nếu công trình xây dựng trót lọt, số tiền trục lợi từ việc sử dụng hoặc cho thuê nhà xưởng, công trình có thể cao gấp nhiều lần số tiền bị xử phạt. Chính vì vậy, dù trong thời điểm các quận, huyện đồng loạt ra quân, tăng cường xử lý vi phạm, vẫn xuất hiện những trường hợp ngang nhiên xây dựng công trình mới, với thủ đoạn ngày càng tinh vi.
Thủ đoạn mới để xây dựng nhà xưởng trên đất nông nghiệp
Không có chuyện xây dựng nhà xưởng mới, tất cả chỉ là... trang trại chăn nuôi - đó là lý do quen thuộc thường được viện dẫn. Những thông tin cho thấy sự tồn tại của hàng trăm công trình xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp, thoạt nhìn, dường như đều hợp pháp. Nhưng thực tế lại chứng minh điều hoàn toàn ngược lại: phần lớn các công trình là nhà xưởng cho thuê, và số lượng công trình mới phát sinh vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.
Lẽ thường, mái tôn càng cũ thì nhà xưởng tồn tại càng lâu. Nhưng với công trình này, đó lại là một ngoại lệ.
Những lý lẽ được đưa ra bởi người quản lý không thể che đậy được thủ đoạn xây dựng tinh vi. Bởi hình ảnh ghi nhận trước đó cho thấy: những tấm tôn cũ, hoen gỉ không hề là phế liệu bỏ đi - mà sẽ tiếp tục được tận dụng. Nếu có lỗ thủng, thì sẽ có cách bịt lại. Sau khi phần mái được hoàn thiện, chỉ qua một đêm, phần nền đã được đổ bê tông. Hàng hóa được tập kết, lưu trữ bên trong nhà xưởng, hoàn toàn không có bóng dáng của cây cảnh như lời giải thích.
Bà Nguyễn Thị Bích Liên, Công chức địa chính của xã Tả Thanh Oai cho biết: "Công trình này thì tổ công tác cũng đã phát hiện từ cách đây khoảng chục hôm trong quá trình đi kiểm tra địa bàn thì thanh tra xây dựng phải có trách nhiệm phát hiện và lập biên bản kiểm tra".
Công trình vi phạm đã từng được lập hồ sơ xử lý từ trước đó. Tuy nhiên, thay vì bị cưỡng chế, tháo dỡ theo quy định, thì trên thực tế - việc thi công, hoàn thiện công trình vẫn tiếp tục diễn ra.
"Chúng tôi đầu năm đã có cam kết nếu đơn vị nào để quá 3 công trình mà không xử lý hoặc chậm xử lý thì sẽ đình chỉ Chủ tịch. Cái này đã có cam kết giữa Chủ tịch xã với Chủ tịch UBND huyện" - Ông Nguyễn Huy Toàn, Phó Chủ tịch UBND huyện Thanh Trì, Hà Nội cho biết.
Với thủ đoạn sử dụng vật liệu cũ, nát để xây dựng, chỉ riêng tại khu đất nông nghiệp này, theo ghi nhận, đã xuất hiện ít nhất ba công trình vi phạm mới. Nếu không được ngăn chặn kịp thời, những vị trí đã hoàn thành việc san lấp như thế này sớm muộn cũng sẽ mọc lên các nhà xưởng dưới vỏ bọc "bình cũ, rượu mới".
Những công trình vi phạm trong phóng sự vừa qua chẳng khác gì "bình cũ, rượu mới". Chủ công trình đã khá sáng tạo trong cách thi công phù hợp với tình hình thực tế, tuy nhiên, sự sáng tạo và tinh vi đó lại bị sử dụng sai mục đích, phục vụ cho hành vi vi phạm pháp luật.
Trong bối cảnh công tác quản lý đất đai đang đối mặt với nhiều thách thức, ngày 29/4 vừa qua, thành phố Hà Nội đã kịp thời ban hành Nghị quyết quy định nâng mức xử phạt lên gấp đôi đối với 71 hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai trên địa bàn. Nghị quyết này có hiệu lực từ ngày 01/09/2025.
Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội nhấn mạnh, việc tăng mức xử phạt là yêu cầu cấp thiết nhằm lập lại trật tự trong quản lý đất đai, đặc biệt tại các địa bàn giáp ranh, vùng chịu áp lực đô thị hóa, nơi đất đai có giá trị cao và dễ phát sinh tiêu cực.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!