Từ ngày 1/7, nhiều đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc
Bảo hiểm xã hội là một trong những trụ cột an sinh lớn nhất của mỗi quốc gia - không chỉ để phòng rủi ro, mà còn để bảo vệ thu nhập và cuộc sống khi người lao động không còn khả năng làm việc. Với những người làm công ăn lương, có hợp đồng lao động đầy đủ thì quyền lợi bảo hiểm đã được đảm bảo phần nào. Nhưng ở ngoài kia, vẫn còn rất nhiều người như chủ quán cà phê, tiểu thương, người làm bán thời gian… vẫn chưa tham gia vào bảo hiểm xã hội.
Nhiều người vẫn mặc định chỉ cán bộ, công chức hay dân văn phòng mới cần đến bảo hiểm xã hội. Nhưng kể từ ngày 1/7 tới, khi Luật Bảo hiểm xã hội 2024 chính thức có hiệu lực, sẽ có thêm rất nhiều nhóm đối tượng bắt buộc phải tham gia.
Luật Bảo hiểm xã hội năm 2024 quy định mở rộng đối tượng được tham gia và thụ hưởng đầy đủ các chế độ bảo hiểm xã hội bằng việc mở rộng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc: Đối với chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh; Người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố;
Người lao động làm việc không trọn thời gian; Người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương; Những người đi làm theo thỏa thuận không gọi là hợp đồng lao động, nhưng thực chất vẫn làm việc, nhận lương và chịu sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên.
Một mốc thời gian đã được ấn định - ngày 1/7 tới, Luật Bảo hiểm xã hội 2024 chính thức có hiệu lực. Nhưng tại nhiều khu dân cư, chợ dân sinh - nơi tập trung đông người làm nghề tự do, hộ kinh doanh nhỏ lẻ thì câu trả lời phóng viên nhận được vẫn là: "Chưa nghe, chưa biết, chưa rõ"… Chính sách thì đã rõ, nhưng dường như con đường để chính sách ấy đến được với từng người dân vẫn còn nhiều đoạn gập ghềnh.
Người lao động băn khoăn trước những quy định mới về BHXH
Không chỉ là chuyện "chưa từng nghe tới" - mà kể cả những người đã nghe nói đến Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi cũng đang không khỏi băn khoăn. Băn khoăn vì mức đóng là bao nhiêu? Đóng ở đâu, theo hình thức nào? Và đặc biệt là: Mình có thật sự thuộc diện bắt buộc không?
Trong bối cảnh Luật mới chuẩn bị có hiệu lực và có tới 5 nhóm đối tượng mới được bổ sung vào diện tham gia bắt buộc thì việc người lao động - đặc biệt là những người không làm việc trong khối nhà nước - còn nhiều lúng túng cũng là điều dễ hiểu.
Làm lễ tân part-time 4 tiếng/ngày tại một phòng gym ở Hà Nội, thời gian rảnh Quân lại tranh thủ nhận thêm việc làm mẫu ảnh, thỉnh thoảng còn "lấn sân" đóng phim khi có cơ hội. Chưa từng nghĩ đến chuyện đóng bảo hiểm xã hội, nên khi nghe tin từ 1/7 tới đây mình thuộc diện phải tham gia, Quân khá bất ngờ. Tuy nhiên khi phải trích một phần tiền lương để đóng bảo hiểm, Quân (Hà Nội) cho biết sẽ phải học cách thay đổi thói quen chi tiêu cho hợp lý hơn.
Tham gia BHXH bắt buộc là một bước tiến lớn về chính sách, nhưng vẫn còn nhiều băn khoăn từ người dân lẫn doanh nghiệp.
Không chỉ người lao động làm part-time như Quân, từ đầu tháng 7, quản lý quán cà phê như chị Thư (Hà Nội) cũng phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Chị Thư cho biết mức đóng 25% tiền lương cho bảo hiểm xã hội là hợp lý. Dù phải trích một phần thu nhập hàng tháng, chị vẫn cảm thấy yên tâm vì được hưởng các quyền lợi lâu dài như lương hưu, chế độ ốm đau, thai sản. Đặc biệt, linh hoạt khi có thể chọn đóng theo tháng, theo quý hoặc nửa năm một lần.
Còn với chị Hoài (Hà Nội), một tiểu thương nhiều năm gắn bó với chợ, luôn mong muốn có một khoản lương hưu khi về già. Tuy nhiên, trước quy định đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc sắp tới, chị vẫn băn khoăn không biết sẽ phải đóng như thế nào, đóng bao nhiêu và bắt đầu từ đâu.
Thiết nghĩ, những thắc mắc, băn khoăn trên là hoàn toàn bình thường khi mà từ 1/7 tới đây có tới thêm 5 đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, đòi hỏi các cơ quan bảo hiểm xã hội từng bước tháo gỡ những thắc mắc của người dân.
Phản hồi của cơ quan chức năng
Rất nhiều người dân thắc mắc, nếu mình là chủ hộ kinh doanh nhỏ, muốn thực hiện đúng quy định mới phải bắt đầu từ đâu? Đại diện Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết: Việc kê khai khá đơn giản. Chủ hộ cần lập tờ khai tham gia bảo hiểm xã hội kèm danh sách người lao động có ký hợp đồng, sau đó gửi đến cơ quan bảo hiểm tại nơi cư trú hoặc nơi đăng ký kinh doanh.
Ngoài ra, với những hộ chưa có lao động làm việc theo hợp đồng, chủ hộ vẫn có thể tự kê khai và nộp trực tiếp hồ sơ tham gia bảo hiểm xã hội. Thời hạn là trong vòng 30 ngày, kể từ ngày bắt đầu tham gia.
Bảo hiểm xã hội Việt Nam sẽ tiến hành rà soát và thông báo đến từng chủ hộ về việc đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc theo từng loại hình và lộ trình cụ thể. Bảo hiểm xã hội Việt Nam đề nghị xây dựng lộ trình bắt buộc tham gia cho các chủ hộ, bắt đầu từ ngày 1/7 năm nay, nhóm chủ hộ kinh doanh đã đăng ký và nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Từ ngày 1/7/2027, nhóm chủ hộ kinh doanh đăng ký và nộp thuế theo phương pháp khoán cũng sẽ bắt buộc tham gia bảo hiểm xã hội. Tiếp đó, từ ngày 1/7/2029, các chủ hộ kinh doanh đăng ký theo hình thức khác ngoài hai nhóm trên cũng sẽ thuộc diện phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Ngoài ra, với người lao động làm việc theo hợp đồng không trọn thời gian thì việc đăng ký thuộc trách nhiệm của người sử dụng lao động.
Ông Nguyễn Ngọc Cường - Phó trưởng ban Quản lý thu và phát triển người tham gia, Bảo hiểm xã hội Việt Nam thông tin: "Đối với người lao động mà làm việc theo hợp đồng lao động không trọn thời gian thì việc đăng ký tham gia là trách nhiệm của chủ sử dụng lao động. Và đối với người lao động mà không làm việc theo hợp đồng lao động, nhưng có trả tiền lương, tiền công và chịu sự giám sát của chủ sở hữu lao động thì trách nhiệm thuộc về chủ sở lao động phải lập danh sách kê khai, lập danh sách nộp cho cơ quan bệnh xã hội để thực hiện đúng các quy định của pháp luật về đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội".
Như vậy, phản hồi từ cơ quan chức năng cho thấy, trong Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi, một lần nữa vai trò của người sử dụng lao động được đặt đúng vị trí trung tâm, không chỉ với người lao động làm việc toàn thời gian, mà còn cả với những người làm bán thời gian hay không có hợp đồng nhưng vẫn nhận tiền công. Thế nhưng, chính điều đó cũng đang đặt ra bài toán thực thi không hề dễ dàng - đặc biệt với những doanh nghiệp có mô hình sử dụng lao động thời vụ quy mô lớn.
Doanh nghiệp chuẩn bị trước quy định mới về bảo hiểm xã hội bắt buộc
Mùa nào thức ấy, Công ty TNHH GreenWay Việt Nam thường xuyên phải tuyển dụng lao động thời vụ cho từng vụ thua hoạch, sơ chế nông sản trong năm. Như mùa vải thiều năm nay, họ đang tính phải tuyển trên 200 lao động thời vụ chuyên để bóc vải, sơ chế vải trước khi cung cấp ra thị trường.
Theo đúng quy định của Luật Bảo hiểm xã hội 2024 sắp có hiệu lực, những lao động này sẽ phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Ngoài việc năm bắt thông tin mới từ cơ quan chức năng, doanh nghiệp cũng phải tính tới những chi phí phát sinh cho một khối lượng công việc mới.
Theo các chuyên gia, tỷ lệ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc 2025 của lao động người Việt Nam là 32%. Trong đó, người sử dụng lao động phải đóng 21,5%. Tỷ lệ này theo nhiều hiệp hội ngành hàng đang ở mức khá cao trên thế giới, khiến nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp khó khăn
Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam cho biết: "Theo quan điểm của cá nhân tôi thì hiện nay mức đóng bảo hiểm xã hội của Việt Nam còn cao hơn đối với các nước ở trong khu vực, so với Thái Lan hoặc là các nước ASEAN có khi chúng ta tăng hơn gần gấp hai lần. Như vậy, vẫn còn tình trạng các doanh nghiệp hoặc là thỏa thuận để gian lận cái mức đóng bảo hiểm xã hội".
Chỉ còn hơn 1 tháng nữa Luật Bảo hiểm xã hội 2024 sẽ chính thức có hiệu lực. Tuy nhiên những băn khoăn trên cũng cần được lắng nghe để có những lộ trình thực hiện phù hợp và hiệu quả với chính những người thụ hưởng các chính sách trên.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!