Tháng 6 hằng năm là "Tháng hành động phòng, chống ma túy". Bộ Công an nhận định độ tuổi sử dụng ma túy đang có xu hướng trẻ hóa, tập trung vào nhóm không có việc làm hoặc có việc làm nhưng không ổn định. Nhóm này chủ yếu sử dụng ma túy tổng hợp.
Trong tổng số 95% người sử dụng ma túy tổng hợp, có tới 70-75% nằm trong độ tuổi từ 17-35, chiếm phần lớn là thanh niên, học sinh, sinh viên. Hiểm họa ma túy không ở đâu xa mà có thể hiện diện ngay bên cạnh những người trẻ tuổi, trong đó có cả các thanh thiếu niên dưới 18 tuổi.
Từ thử một lần đến lệ thuộc cả đời
Nhiều người trẻ sử dụng ma túy cho rằng các loại như ke, đá, kẹo, cỏ không gây nghiện, thậm chí không phải ma túy nên thử dùng một lần. Đây là suy nghĩ rất sai lầm.
Trong quá trình tìm hiểu, nhóm phóng viên đã gặp những sinh viên của nhiều trường đại học, thậm chí học sinh cấp ba, chỉ vì thử sử dụng ma túy một lần mà dẫn đến nghiện, lệ thuộc, phải bỏ học giữa chừng.
Từng là học sinh chuyên Anh của một trường cấp ba nổi tiếng ở Hà Nội, rồi đỗ vào ngành Kinh tế quốc tế, Đại học Ngoại thương, không ai ngờ nữ sinh xinh đẹp, thông minh ấy lại sa vào ma túy. Bố mẹ ly hôn khi cô mới một tuổi, sống cùng ông bà nội, thiếu vắng tình thương, cô luôn trách móc bố mẹ. 18 tuổi, cô thử ma túy đá lần đầu, rồi nhiều lần sau đó và không thể tự bỏ, phải vào trung tâm cai nghiện.
"Em không thể bước chân ra khỏi cửa, tự cảm thấy xấu hổ, mấy hôm không ăn, không uống như thây ma, vật vờ. Nhiều lúc em thấy không thể quay đầu lại, muốn kêu cứu nhưng không biết kêu ai. Thất bại trong việc làm chủ chính mình" - cô kể lại.
Một sinh viên ngành thiết kế thời trang, Đại học Kiến trúc Hà Nội, trong một lần cần cảm hứng sáng tác đã thử cần sa do bạn bè rủ rê. Từ đây, cô tham gia các hội nhóm mua bán cần sa trên mạng xã hội và dễ dàng tiếp cận, sử dụng hàng ngày. Sau đó, cô và nhiều bạn bè chuyển sang sử dụng các loại ma túy khác.
"Lúc mua bán, có lúc họ bán cho em loại gì đó mà em không rõ. Giờ thì có rất nhiều biến thể, mỗi ngày có một 'menu'. Họ không nói đó là ma túy nên bạn bè em cũng dùng bình thường: ở quán nước, trong trường hay nhà trọ cũng sử dụng..."
Điểm chung của những người trẻ sa vào ma túy là dễ bị lôi kéo, muốn thể hiện bản thân hoặc thể hiện đẳng cấp. Khi đã dùng, họ dần bị lệ thuộc, nghiện lúc nào không hay.
Một sinh viên Đại học Bách khoa, quê Phú Thọ, cũng bỏ học từ năm thứ nhất vì sử dụng ma túy. Mỗi lần sử dụng, anh không còn là chính mình.
"Đến người thân trong gia đình cũng nghĩ là công an, là ma quỷ. Em không kiểm soát được, đâm chém, đánh nhau, thậm chí là những người thân cận. Không nhận ra họ là ai, là gì với mình. Em chỉ muốn cướp đi mạng sống của họ".
Tại trung tâm cai nghiện, có cả học sinh cấp 2 được gia đình đưa vào điều trị chứng loạn thần do ma túy. Tương lai của các em mờ mịt, phía sau là nỗi đau và sự hối hận của nhiều bậc cha mẹ.
Ngay lối vào cơ sở cai nghiện là dòng chữ: "Không thử ma túy dù chỉ một lần".
Ma túy trá hình len lỏi trong giới trẻ
Hiện nay, ma túy còn được ngụy trang tinh vi dưới hình thức thuốc lá điện tử, bánh kẹo, nước uống. Những tang vật thu giữ từ các đường dây ma túy do công an triệt phá cho thấy, ma túy được đóng gói như bánh, kẹo, thực phẩm chức năng, đồ uống, thảo mộc. Có thể kể đến "bánh lười" chứa cần sa, "nước vui" pha ketamine hay tinh dầu thuốc lá điện tử có chất gây nghiện với mùi vị trái cây.
Tội phạm lợi dụng tâm lý tò mò, thích khám phá của giới trẻ để sản xuất và phân phối nhiều loại ma túy tổng hợp dưới dạng trá hình. Một đối tượng cầm đầu, 26 tuổi, từng là người sử dụng ma túy. Để có tiền, anh ta tham gia mua bán, phân phối ma túy núp bóng nhiều sản phẩm tại nhiều tỉnh, thành.
"Em cứ nghĩ nó không có hại, không sao..." – đối tượng Lâm Thành Hữu, phường 10, quận 3, TP Hồ Chí Minh nói.
Thuốc lá điện tử có tinh dầu chứa ma túy được bán giá hơn 1 triệu đồng/cây. Những gói kẹo dẻo, bánh quy tẩm chất gây nghiện có giá trên 400.000 đồng/gói. Một gói bột pha thành "nước vui" có giá 2 triệu đồng. Nấm ma túy cũng đang len lỏi ngoài thị trường.
"Nhìn bắt mắt, không ai nghĩ đó là ma túy. Giống như bánh quy mọi người ăn hằng ngày" - một đối tượng khác cho biết.
Các hội nhóm mua bán ma túy trên mạng xã hội như Telegram cho phép người mua chỉ cần nhắn tin và chuyển khoản trước. Tài khoản đều ẩn danh. Đơn đặt hàng sử dụng từ viết tắt, ký hiệu của các loại ma túy như: cocain, ketamine, kẹo… Khách hàng chủ yếu là người trẻ, học sinh, sinh viên. Người bán cũng còn rất trẻ.
"Tác hại của chúng giống như các loại ma túy khác, chỉ là được tẩm ướp vào bánh kẹo, trá hình dưới nhiều hình thức gây nhầm lẫn, rất nguy hiểm" - Thiếu tá Vũ Thanh Xuân, Công an tỉnh Tuyên Quang cho biết.
Đại tá Nguyễn Thành Chung – Phó giám đốc Công an tỉnh Tuyên Quang cảnh báo: "Các gia đình phải đặc biệt cẩn trọng vì hình thức trá hình khiến công tác điều tra rất khó khăn. Các đối tượng triệt để lợi dụng mạng xã hội, dịch vụ vận chuyển hàng hóa để giao dịch, không biết mặt, không biết danh tính nhau".
Vì lợi nhuận, các đối tượng phạm tội không từ bất cứ thủ đoạn nào để đưa ma túy len lỏi vào đời sống. Ở lứa tuổi tò mò, thích thể hiện bản thân, nhiều em đã bị lôi kéo mà phụ huynh không hay biết. Thậm chí, một số cuộc vui, sinh nhật, liên hoan, thanh thiếu niên còn pha ma túy vào nước ngọt, bia, đồ uống để rủ rê bạn bè cùng dùng thử.
Cai nghiện: hành trình dài và không dễ dàng
Công tác điều trị, cai nghiện, phục hồi cho người nghiện ma túy là một hành trình gian nan, phức tạp và lâu dài, đòi hỏi nhiều giải pháp đồng bộ về y tế, tâm lý, xã hội. Việc điều trị cho thanh thiếu niên, đặc biệt là dưới 18 tuổi, càng khó khăn hơn.
Tại Trung tâm Cai nghiện số 1 TP Hà Nội, mô hình điều trị tích cực, cảm hóa đang được triển khai. Mỗi buổi sáng, trên đồi chè, cán bộ trung tâm cùng các em đang điều trị nghiện cùng hái chè, lao động. Có em ở đây hơn một năm, có em mới vào.
"Các cô như người thân, các anh chị như người nhà, luôn chỉ bảo, khuyên nhủ em. Vào đây em được cải tạo, tránh xa các thói hư tật xấu" - một em nhỏ chia sẻ.
"Ở đây, em được cách ly, được sống trong môi trường lành mạnh. Em nhận ra giá trị bản thân. Phía trước vẫn còn gian nan nhưng em biết mình cần cố gắng".
Thời gian đầu vào trung tâm, các em sẽ được điều trị cắt cơn. Đây là giai đoạn cực kỳ khó khăn. Nhìn những thiếu niên ở độ tuổi con em mình vật vã vì ma túy, nhiều cán bộ vừa thương vừa giận.
"Thực tế các em vào đây là để chữa bệnh nhưng lại mang tâm lý tù tội, mặc cảm với xã hội. Chúng tôi tập trung tư vấn để các em hiểu nếu không dứt bỏ ma túy, không chỉ bản thân các em mà cả gia đình, xã hội sẽ bị ảnh hưởng" - Đại úy Nguyễn Việt Tuấn, Phó trưởng Cơ sở Cai nghiện ma túy số 1 TP Hà Nội chia sẻ.
Thời gian lao động không nhiều nhưng là cơ hội để các em cảm nhận giá trị của sức lao động, của tình yêu thương mọi người dành cho. Từ đó cảm hóa, đưa các em trở lại cuộc sống bình thường.
"Nếu mình gặp khó khăn thì không nên tìm đến ma túy. Đó không phải là cách để tìm hạnh phúc hay vượt qua nỗi buồn, nó chỉ hủy hoại cuộc đời mình thôi. Em mong mọi người hãy tránh xa ma túy" - một thiếu niên từng sử dụng ma túy bày tỏ.
Đề xuất hình sự hóa hành vi sử dụng ma túy trái phép
Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, trình Quốc hội tại kỳ họp lần này, đã đề xuất bổ sung tội sử dụng trái phép chất ma túy. Theo đó, chỉ những trường hợp cụ thể mới bị xem xét khởi tố, truy cứu trách nhiệm hình sự.
Việc xem xét hành vi sử dụng trái phép chất ma túy là tội phạm không nhằm hình sự hóa người nghiện một cách vô cảm, mà mở ra tư duy, phương pháp quản lý mới mạnh mẽ hơn, nhân văn hơn và hiệu quả hơn trong phòng, chống ma túy. Bởi thực tế, tình trạng nghiện và vi phạm pháp luật liên quan đến ma túy đang diễn biến phức tạp, gây áp lực lớn đến an ninh trật tự và an toàn xã hội.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!