Những lời cảnh báo về việc AI sẽ thay thế con người từng bị coi là viễn cảnh xa vời, nhưng dữ liệu mới nhất cho thấy hiện thực này đã đến gõ cửa nơi làm việc của chúng ta. Từ những văn phòng của các startup công nghệ đến các tập đoàn đa quốc gia, một cuộc cách mạng thầm lặng đang diễn ra với tốc độ nhanh hơn bất kỳ ai từng dự đoán.
Tháng 3 vừa qua, CEO của Shopify đã đưa ra một quy định khiến nhiều người giật mình: trước khi yêu cầu tuyển thêm nhân sự, các quản lý phải chứng minh rằng AI không thể làm công việc đó tốt bằng con người. Chỉ vài tuần sau, CEO của Duolingo còn đi xa hơn khi tuyên bố công ty sẽ dần loại bỏ các nhà thầu phụ và thay thế hoàn toàn bằng AI. Đây không phải những tuyên bố PR hay chiêu trò marketing, mà là phản ánh một xu hướng đang lan rộng khắp ngành công nghệ.
Để kiểm chứng liệu đây có phải chỉ là những trường hợp đơn lẻ, Revelio Labs - một công ty phân tích dữ liệu nhân sự - đã tiến hành nghiên cứu quy mô lớn trên các bài đăng tuyển dụng trực tuyến. Kết quả khiến nhiều người bất ngờ: trong ba năm qua, tỷ lệ các nhiệm vụ mà AI có thể thực hiện trong các bài đăng tuyển dụng đã giảm 19%. Điều này không có nghĩa AI đang trở nên kém hiệu quả hơn, mà ngược lại, các công ty đang tuyển ít người hơn ở những vị trí mà AI có thể đảm nhận.
Phân tích sâu hơn cho thấy sự phân hóa rõ rệt giữa các loại công việc. Kể từ khi ChatGPT ra mắt vào cuối 2022, việc tuyển dụng đã giảm trên toàn bộ thị trường lao động, nhưng mức độ sụt giảm ở những vị trí có thể thay thế bằng AI cao hơn 6% so với những công việc khó thay thế.
Biểu đồ cho thấy, kể từ khi ChatGPT xuất hiện, số lượng tuyển dụng đã đi xuống rõ rệt, nhưng có sự phân hóa giữa các công việc dễ bị ảnh hưởng bởi AI (High Exposure) và các công việc khó bị ảnh hưởng bởi AI (Low Exposure)
Cụ thể, các vị trí như quản trị cơ sở dữ liệu, chuyên viên IT, bảo mật thông tin và kỹ sư dữ liệu đang chứng kiến sự sụt giảm mạnh mẽ trong số lượng tuyển dụng. Ngược lại, những công việc đòi hỏi sự hiện diện trực tiếp như quản lý nhà hàng, thợ máy hay giám sát công trường vẫn duy trì được sự ổn định tương đối.
Tác động này không chỉ giới hạn ở những nghiên cứu trên giấy tờ. Các nghiên cứu từ Đại học Washington và New York đã theo dõi những freelancer trong lĩnh vực viết lách - một nhóm đặc biệt dễ bị tổn thương trước sự xuất hiện của AI tạo nội dung. Kết quả cho thấy sau khi ChatGPT ra mắt, số lượng công việc trên nền tảng Upwork giảm 2% và thu nhập hàng tháng sụt giảm 5,2%. Con số này có vẻ khiêm tốn, nhưng chỉ trong vòng vài tháng đầu tiên, điều này báo hiệu một xu hướng đáng lo ngại cho toàn bộ lực lượng lao động tri thức.
Các công việc bị ảnh hưởng mạnh bởi AI
Câu chuyện của Klarna - công ty fintech Thụy Điển - minh họa rõ nét cho sự phức tạp của cuộc chuyển đổi này. Năm ngoái, công ty từng khoe khoang về việc AI assistant của họ có thể thay thế công việc của 700 nhân viên toàn thời gian và tuyên bố "đóng băng" việc tuyển dụng con người.
Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau, CEO Sebastian Siemiatkowski phải thừa nhận rằng việc cắt giảm nhân sự quá nhanh đã dẫn đến chất lượng dịch vụ giảm sút. Công ty buộc phải quay lại tuyển dụng nhân viên, với lời thú nhận rằng "luôn cần có con người" trong quy trình phục vụ khách hàng.
Nhưng ngay cả khi phải điều chỉnh chiến lược, Siemiatkowski vẫn dự đoán sẽ giảm thêm 500 nhân viên trong năm tới thông qua tự nhiên nghỉ việc. Quan trọng hơn, ông khẳng định khi công nghệ AI cải thiện đủ - điều ông tin sẽ xảy ra trong vòng 12 tháng tới - quá trình cắt giảm nhân sự sẽ diễn ra nhanh hơn nữa.
Thậm chí AI đã bắt đầu thay thế con người trong việc tuyển dụng
Thực tế này phản ánh một tâm lý chung trong giới lãnh đạo công nghệ: họ có một "sự nhiệt thành gần như tôn giáo" trong việc giảm thiểu nhân sự. Lý do không khó hiểu - AI không phàn nàn, không cần nghỉ phép, không bị căng thẳng hay mất động lực. Đồng thời, các công cụ AI đang tiến bộ từng tháng, khiến khả năng thay thế con người ngày càng trở nên khả thi hơn.
Điều đáng lo ngại nhất không phải việc AI đang thay thế con người, mà việc quá trình này đang diễn ra nhanh hơn so với khả năng thích ứng của xã hội. Không giống như những cuộc cách mạng công nghiệp trước đây diễn ra trong nhiều thập kỷ, cuộc cách mạng AI đang nén tắt thời gian thích ứng xuống chỉ còn vài năm. Kết quả là hàng triệu lao động tri thức - từng được coi là an toàn khỏi tự động hóa - giờ đây phải đối mặt với một thực tế mà họ chưa từng tưởng tượng: AI không chỉ có thể làm công việc của họ, mà còn có thể làm tốt hơn và rẻ hơn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!