Ấn phẩm được biên soạn trên cơ sở 134 tác phẩm của nhà văn Sơn Nam, bao gồm tiểu thuyết (truyện dài), truyện vừa, bút ký, hồi ký, biên khảo và các bài viết đăng rải rác trên báo, tạp chí. Ban đầu, công trình của chị Đinh Thị Thanh Thủy xuất phát từ đề tài thạc sĩ năm 2000, với tên Văn hóa và con người Nam Bộ trong tác phẩm của Sơn Nam. Hơn 20 năm sau, chị hoàn thiện bản thảo chính thức mang tên Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam, thể hiện nỗ lực tập hợp và phân tích khối lượng tư liệu đồ sộ về nhà văn Sơn Nam.
Tác phẩm thể hiện sự tâm huyết của tác giả trong suốt 20 năm qua
Là khách mời đặc biệt trong buổi giao lưu ra mắt sách, nhà thơ - nhà báo Lê Minh Quốc đánh giá cao tâm huyết của tác giả trong việc nghiên cứu di sản văn chương Sơn Nam. Ông cho biết: "Sơn Nam được xem như một ‘thổ công’, một nhà Nam Bộ học về văn hóa. Hầu hết sáng tác của ông góp phần hoàn chỉnh bức tranh đời sống xã hội và con người Nam Bộ thế kỷ XIX-XX. Chị đã sưu tập được rất nhiều tác phẩm của Sơn Nam, ngay cả nhà văn khi sinh thời cũng từng nhận xét là Thanh Thủy sưu tập được nhiều hơn cả ông".
Nhà thơ Lê Minh Quốc chia sẻ những kỷ niệm với nhà văn Sơn Nam
Nhà thơ Lê Minh Quốc cũng nhấn mạnh yếu tố "tri âm tri kỷ" giữa tác giả và nhà văn Sơn Nam: "Chị Thủy là người miền Nam, gần gũi với văn hóa, con người miền Nam, và điều quan trọng nhất là đây là một tri âm của cố nhà văn".
Chia sẻ tại chương trình, tác giả Đinh Thị Thanh Thủy cho biết, quá trình thực hiện công trình nghiên cứu này gặp khá nhiều khó khăn, trong đó lớn nhất là việc nhà văn không lưu giữ đầy đủ tác phẩm của mình. Để khắc phục, chị đã kiên trì sưu tập, gặp gỡ những người thân quen của Sơn Nam và tra cứu tại nhiều trung tâm lưu trữ văn hóa, nhất là ở các tỉnh vùng Tây Nam Bộ.
Các khán giả tham dự chương trình giao lưu ra mắt sách
Cuốn sách được chia làm ba chương chính. Chương 1 "Dẫn nhập - Sự nghiệp văn học của Sơn Nam" tổng hợp hành trình sáng tác và những mốc quan trọng trong đời văn của ông. Chương 2 "Văn hóa Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam" phân tích các yếu tố văn hóa dân gian, phong tục, tập quán của Nam Bộ - từ cúng đình, lễ hội mùa nước nổi, đến những sinh hoạt đời thường như nghề nông, nghề đan lưới, ẩm thực đồng quê và tiếng địa phương. Chương 3 "Con người Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam" làm nổi bật tính cách "gàn gàn" nhưng chân chất, giàu lòng nhân ái của nhân vật, qua đó phản ánh chân thực các khía cạnh xã hội Nam Bộ trong bối cảnh biến động lịch sử.
Xuất hiện trong chương trình, bà Đào Thúy Liễu, con gái út của nhà văn Sơn Nam, xúc động chia sẻ: "Tôi rất mừng cho ba mình. Mặc dù ông qua đời đã 17 năm, nhưng hậu thế vẫn còn người bạn tri âm tri kỷ như nhà thơ Lê Minh Quốc, và giờ đây có thêm chị Đinh Thị Thanh Thủy. Cuốn sách giúp tôi thấy di sản văn chương của cha vẫn sống mãi". Bà cũng nhấn mạnh ý nghĩa của việc lưu giữ tư liệu: "Cha tôi từng kể rất nhiều kỷ niệm về sông nước Nam Bộ, lễ hội, phong tục. Nay được chị Thủy hệ thống thành sách, tôi thấy những ký ức ấy không chỉ tồn tại trong gia đình mà còn đến với độc giả gần xa".
Bên cạnh việc khắc họa di sản văn hóa, ấn phẩm còn làm rõ vai trò của Sơn Nam trong dòng văn học yêu nước cách mạng. Trong giai đoạn 1954 - 1975, ông đóng góp nhiều cho văn học tiến bộ miền Nam, với các tác phẩm mang tính tuyên truyền, khuyến khích tinh thần yêu nước. Những năm đầu thế kỷ XXI, Sơn Nam trở thành hình mẫu của nhà Nam Bộ học với các nghiên cứu về lịch sử khẩn hoang, tín ngưỡng dân gian, phong tục tập quán.
Tác giả Đinh Thị Thanh Thủy chia sẻ về hành trình không ít gian nan để hoàn thành cuốn sách "Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam"
Phóng viên Thời báo VTV đã có cuộc trò chuyện ngắn với tác giả Đinh Thị Thanh Thủy về quá trình thực hiện tác phẩm cũng như ảnh hưởng của nhà văn Sơn Nam đối với cá nhân chị.
Hơn 20 năm nghiên cứu về nhà văn Sơn Nam, chị nhận định thế nào về vai trò của ông trong việc gìn giữ và phát huy văn hóa Nam Bộ?
Đối với tôi, nhà văn Sơn Nam chính là người đã dồn cả cuộc đời, tâm huyết và toàn bộ trí tuệ của mình vào văn hóa, phong tục của vùng đất phương Nam. Từ nơi sinh ra là ở Kiên Giang đến dọc miền Tây Nam Bộ, ông luôn nghiên cứu, quan sát, thẩm thấu từng hơi thở của đời sống và con người nơi đây. Khi những trải nghiệm ấy được ông chuyển hóa thành trang viết, chúng tạo nên những vấn đề rất sâu sắc trong tác phẩm.
Trong 6 tháng miệt mài đi tìm và sưu tầm 134 tác phẩm rải rác khắp nơi của ông - từ truyện dài, truyện vừa, truyện ngắn đến bút ký, hồi ký, biên khảo - cảm xúc đầu tiên mà tôi có là sự trân quý đối với một "ông già Nam Bộ." Ông thường chỉ đi bộ hoặc "đi ké" xe bạn bè, nhưng khối lượng kiến thức và những ghi nhận đồ sộ đã chứng tỏ sự yêu thương vẹn nguyên dành cho vùng đất mà ông sinh ra và lớn lên. Sau này khi tiếp cận con người và các tác phẩm của ông tôi vừa kính phục vừa yêu mến.
Nhà văn Sơn Nam có ảnh hưởng đến mong muốn trở thành một nhà "Nam Bộ học" của chị?
Ước mong đó xuất phát trước hết là tình yêu đất nước nói chung, rồi càng lớn lên, khi tiếp cận với văn học và văn hóa Nam Bộ, tình yêu ấy dần "cụ thể" hơn. Ban đầu, chỉ là một tình cảm bâng quơ, nhưng khi tôi gặp và tiếp xúc với nhà văn Sơn Nam, tôi phát hiện ra những vấn đề đích thực mà ông quan tâm. Tình yêu chung chung ban đầu bỗng được "đúc kết" lại thành những câu hỏi sâu hơn: "Văn hóa Nam Bộ thực sự là gì? Những giá trị cốt lõi nào cần được bảo tồn?" Từ đó, tôi thấy mình cần phải nghiên cứu thêm, đào sâu hơn nữa vào những đề tài mà ông đã khởi xướng.
Trong 3 chương của cuốn sách Khí chất Nam Bộ qua truyện Sơn Nam, chương nào khiến chị trăn trở nhất?
Chương 3, "Con người Nam Bộ trong truyện của Sơn Nam", là chương khó nhất. Hai chương đầu - về hành trình sáng tác và các yếu tố văn hóa dân gian - về cơ bản là "ghi chụp". Mình quan sát, ghi lại và phân tích. Còn để tìm ra tính cách con người Nam Bộ, tôi phải đọc gần như toàn bộ truyện ngắn, truyện vừa và tiểu thuyết của ông để đúc kết ra được những nét đặc trưng.
Ví dụ, trong loạt truyện mang âm hưởng Hương rừng Cà Mau, rất đậm đặc chất Nam Bộ, nhưng có một tác phẩm khiến tôi vô cùng ngạc nhiên là Ngôi nhà mặt tiền (truyện vừa). Ở đó, không chỉ nhìn thấy tính cách của con người Nam Bộ xưa, mà còn nhìn thấy được "văn hóa mới" khi ông di chuyển dần về phía trung tâm Sài Gòn. Ban đầu, ông cảm thấy lạ lùng, thậm chí "dị ứng" với những hình thức sinh hoạt mới. Trong một đoạn ông kể chuyện đi gội đầu ở tiệm mới theo kiểu phương Tây du nhập vào Sài Gòn giữa thập niên 1950-1960, cảm giác như "bị cạo tiết, cạo lông". Tuy vậy, đến cuối câu chuyện, ông nhận ra rằng nếu không học cách chấp nhận cái mới, mình sẽ mất đi cơ hội giữ lại những giá trị cốt lõi. Đó chính là điều tôi thấy rất tâm đắc: ông không cổ hủ, mà chủ động học, tiếp nhận, cân bằng giữa cái cũ và cái mới.
Tác giả ký tặng sách cho bà Đào Thúy Liễu, con gái út của nhà văn Sơn Nam
Theo chị, những nét khí chất Nam Bộ nào đang dần mất đi, đặc biệt là ở thế hệ trẻ ngày nay?
Giới trẻ hiện nay rất dễ bị cuốn hút bởi văn hóa mới. Họ bắt chước nhanh, rồi từ đó lại muốn khẳng định cái riêng của mình - đó là tính cách vốn có của tuổi trẻ. Vì vậy, nếu chúng ta chỉ bắt họ mê những giá trị cũ, giá trị đó sẽ bị xem là "lỗi thời". Công trình nghiên cứu hay tác phẩm sáng tác muốn thu hút giới trẻ phải chỉ ra được "hồn cốt" cái hay của văn hóa Nam Bộ, để những giá trị đó cảm được và họ tự nguyện tiếp nhận.
Tôi tin rằng khi giới trẻ tiếp cận cái mới đủ rồi, sẽ có lúc họ nhìn lại cái cũ một cách trân trọng. Đó là cách dòng chảy văn hóa tự nhiên: cái nào có giá trị đích thực sẽ đọng lại, còn điều gì phù hợp với xu thế, họ sẽ sáng tạo thêm để tạo ra một văn hóa mới - văn hóa quốc gia, trong đó giữ được đặc trưng vùng miền.
Xin cám ơn chị !
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!