Xã Lùng Tám, huyện Quản Bạ cách thành phố Hà Giang khoảng 50km, gồm 7 thôn. Từ cổng trời Quản Bạ, đưa mắt về phía sông Miện uốn lượn, giữa lớp lớp đá núi trùng điệp, những mái nhà nhỏ hiện lên thấp thoáng như nét chấm phá giữa màu xanh ngắt của núi rừng. Đó là nơi cư ngụ của cộng đồng người H’Mông, bao đời gắn bó với nghề dệt lanh, nhuộm chàm truyền thống. Ngôi làng yên bình ấy giờ đây không chỉ giữ trọn nét đẹp văn hóa xưa mà còn trở thành điểm đến hút khách, níu chân những ai muốn tìm về hồn cốt của miền đá Hà Giang.
Những người phụ nữ Lùng Tám giữ hồn văn hóa qua từng sợi lanh.
Quy trình dệt vải lanh truyền thống của người H’Mông là một hành trình dài, tỉ mỉ và gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa của đồng bào nơi đây. Theo nghệ nhân ở Lùng Tám, để làm nên một tấm vải lanh hoàn chỉnh, người H’Mông phải trải qua hơn 40 công đoạn thủ công, từ trồng cây lanh trên nương rẫy, thu hoạch, phơi khô, tước vỏ lấy sợi, đến se sợi, dệt vải, nhuộm chàm và vẽ hoa văn. Công đoạn vẽ sáp ong là một trong những bước quan trọng và đặc sắc nhất. Người thợ dùng bút vẽ làm từ thân cây non hoặc ống tre nhỏ, nhúng vào sáp ong đun chảy rồi vẽ trực tiếp lên mặt vải những hoa văn mong muốn.
Vì dệt vải thủ công nên mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự cẩn thận, khéo léo. Hơn 40 công đoạn là hơn 40 bước kết tinh của thời gian, kinh nghiệm và tình yêu với nghề truyền thống.
Từng đường nét hoa văn được vẽ bằng sáp ong thể hiện quan niệm sống, tín ngưỡng và cảm nhận thẩm mỹ của người H’Mông về thế giới xung quanh. Các họa tiết hình xoắn ốc tượng trưng cho vòng tuần hoàn của vũ trụ và sự bất tận của sự sống. Họa tiết hoa lá, chim muông thể hiện ước mong về mùa màng bội thu, cuộc sống yên vui. Những biểu tượng trời đất với các đường kẻ song song, hình khối đối xứng biểu hiện sự cân bằng âm dương, sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên.
Mỗi họa tiết trên vải không đơn thuần là hình ảnh trang trí mà còn mang theo những ước nguyện về sức khỏe, bình an và hạnh phúc dành cho gia đình và cộng đồng. Chính nhờ ý nghĩa sâu sắc này, những tấm vải lanh truyền thống trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng, chứa đựng tâm hồn và linh hồn của người H’Mông, góp phần gìn giữ và truyền lại bản sắc độc đáo của vùng đất miền núi Hà Giang.
Du khách check in cùng nghệ nhân và tấm vải khi đến thăm Lùng Tám.
Và khi đến Lùng Tám, mỗi du khách đều có thể cảm nhận được sự bình yên khi thấy các cụ già, bà lão, phụ nữ trung niên cần mẫn bên tấm vải. Theo quan niệm của họ, người phụ nữ nhất thiết phải tự tay dệt cho mình ít nhất một bộ trang phục làm từ vải lanh truyền thống. Có lẽ bởi đây là biểu tượng của sự khéo léo và tài hoa, đồng thời thể hiện phẩm giá và lòng hiếu thảo với tổ tiên. Họ tin rằng bộ trang phục lanh do chính mình làm ra sẽ mang lại bình an và duy trì mối liên kết thiêng liêng giữa con người với cội nguồn và cộng đồng.
Trên Tik Tok, nhiều video chia sẻ về nghề dệt lanh Lùng Tám với khung cảnh thung lũng yên bình, dòng sông Miện lặng lẽ trôi và những người phụ nữ H’Mông đôn hậu đã nhận được sự yêu thích từ cộng đồng mạng. Các video này không chỉ được ghi lại bởi du khách Việt Nam mà còn có cả du khách quốc tế. Cộng đồng có thể nhìn thấy một hình ảnh nổi bật là bà cụ 96 tuổi, tóc bạc trắng, quanh năm suốt tháng mặc trang phục truyền thống của người H’Mông, cẩn thận và tỉ mẩn vẽ từng nét trên tấm vải. Cụ là người chào tiếng “Hallo” thân mật với chị Anjel - một vị khách nước ngoài trong video nhận về gần 300.000 lượt thích.
Rất nhiều người xem trìu mến gọi đôi bàn tay của cụ là “bàn tay biết nói”, vì nó thể hiện sự chăm chỉ, cần cù của một đời người gắn bó với tấm vải. Đôi bàn tay ấy chai sạn, nhăn nheo và những ngón tay không còn thẳng nữa.
“Bàn tay biết nói” của bà cụ.
Anh Win - người sáng tạo nội dung của kênh Tik Tok Win Đi bày tỏ: “Khi đứng trước không gian làng nghề, ngắm nhìn những đôi tay chai sạn đan dệt nên từng thước vải, mình vô cùng khâm phục sự kiên cường, bền bỉ của các bà, các cô. Theo mình, giữa dòng chảy hiện đại, vẫn luôn có những giá trị truyền thống không bao giờ có thể mất đi nếu có những con người đủ kiên nhẫn để giữ gìn.”
Anh Win trải nghiệm công đoạn dệt vải.
Năm 2001, khi mô hình hợp tác xã dệt lanh ở Lùng Tám được thành lập, ban đầu chỉ vỏn vẹn 10 chị em tham gia. Trải qua thời gian, số lượng thành viên tăng lên hơn 100 người, họ cùng nhau gìn giữ nghề truyền thống và làm ra nhiều sản phẩm thủ công như vải may mặc, quần áo, túi xách, khăn choàng, gối và ví, tất cả đều được dệt và thêu tay từ sợi lanh bản địa, mang đậm hoa văn đặc trưng của địa phương. Sản phẩm của hợp tác xã đã đi khắp trong nước và nước bạn.
Có thể thấy, nghề dệt vải lanh ở Lùng Tám không chỉ là một hoạt động sản xuất đơn thuần mà còn là sợi dây nối liền giữa quá khứ và hiện tại, giữa con người với thiên nhiên, giữa thế hệ hôm qua với thế hệ hôm nay. Trong từng sợi lanh, từng nét thêu, người H’Mông ở Lùng Tám gửi gắm cả tâm hồn, bản sắc và niềm tự hào về cộng đồng của mình. Những nét đặc sắc trong nghề ấy đã kể một phần chuyện về văn hóa của họ ở vùng đất này.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!