Cùng với sự phát triển của văn hoá thần tượng trong thời gian gần đây, những món đồ như lightstick, khăn... đã là thứ rất quen thuộc mỗi khi đến một buổi biểu diễn, một concert của một nghệ sĩ nào đó. Và lightstick - gậy phát sáng - cũng chỉ là một trong những vật phẩm theo thương hiệu nghệ sĩ quen thuộc. Những món đồ này được gọi là "merchandise" hay gọi tắt là "merch": có thể là những chiếc áo thun, mũ, nón in hình nghệ sĩ, những chiếc đĩa nhạc, những tấm thẻ, chiếc túi đựng - là những thứ lan toả hình ảnh, thương hiệu của một người nghệ sĩ, giúp gắn kết cộng đồng người hâm mộ của nghệ sĩ đó. Bên cạnh đó, merch còn mang đến giá trị thương mại khổng lồ.
Theo báo cáo của MIDiA Research, thị trường merchandise âm nhạc toàn cầu đạt khoảng 14,2 tỷ USD trong năm 2024, trong đó các thần tượng K-Pop dẫn đầu về doanh thu merchandise.
Độ nổi tiếng, sức ảnh hưởng của mỗi nghệ sĩ càng lớn thì doanh thu từ những vật phẩm này càng cao. Theo Forbes, trong tour "Eras Tour" của Taylor Swift, riêng phần merchandise có thể mang về trên 80 triệu USD, hay nhóm BTS được ước tính có doanh thu từ merchandise và bán hàng trực tuyến khoảng 130 triệu USD/năm.
Và ở Việt Nam, với những người trẻ, đương nhiên, việc sưu tập những món vật phẩm như thế này cũng đang trở thành một xu hướng.
Trào lưu sưu tập Merch ở Việt Nam
Những vật phẩm nhỏ xinh nhưng đầy giá trị cảm xúc - gọi chung là merchandise, đang trở thành trào lưu bùng nổ của những người theo đuổi văn hóa thần tượng. Mỗi vật phẩm đều gắn với một kỷ niệm, một hành trình cảm xúc giữa nghệ sĩ và người người hâm mộ.
Chị Nguyễn Ngọc Thanh Thảo, quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh chia sẻ: "Đối với mình, khi sưu tập những món đó, mình có cảm giác như là mình có thêm một kỷ niệm để ghi dấu hành trình mình trưởng thành cùng idol, mình học hỏi được gì từ người ta và mình cảm giác rất vui khi bộ sưu tập của mình lại ngày càng dày thêm".
Không đơn thuần là món đồ lưu niệm, merchandise đã trở thành niềm tự hào trong cộng đồng người hâm mộ. Nhiều bạn trẻ đã không ngại tìm kiếm, đặt mua từ nước ngoài hay trao đổi trong cộng đồng để có được những vật phẩm hiếm, độc quyền.
Với những người hâm mộ cuồng nhiệt, vật phẩm này chính là sự kết nối giữa nghệ sĩ và người hâm mộ theo cách rất… thời đại! Merchandise không chỉ phản ánh sức hút của nghệ sĩ, mà còn là "tiếng nói" của người hâm mộ để khẳng định niềm yêu thích của mình dành cho thần tượng.
Hiểu đúng tâm lý giới trẻ, ngày càng nhiều cửa hàng, cả cửa hàng vật lý và mua bán online, đều đã đầu tư nghiêm túc vào kinh doanh mặt hàng này. Từ vật phẩm đi kèm album như áo, nón; hay lightstick cho đến các vật phẩm phiên bản giới hạn đều được các cửa hàng săn lùng nhanh nhạy để kịp đáp ứng nhu cầu của nhóm khách hàng tiềm năng này. Và như thế, một thị trường mới đã hình thành tại Việt Nam - thị trường merchandise sôi động, tiềm năng và đầy màu sắc.
Nghệ sĩ Việt Nam tham gia cuộc đua phát triển Merch
Sự phát triển của những món vật phẩm này đã và đang trở thành một phần quan trọng trong nền công nghiệp văn hoá toàn cầu. Các nghệ sĩ Việt Nam cũng ngày càng chú ý đến Merch như một cách để thể hiện sự chuyên nghiệp hoá trong việc phát triển các sản phẩm văn hoá, giải trí theo chuẩn quốc tế
Lightstick, mũ, khăn choàng, áo thun - những món đồ tưởng chừng chỉ phổ biến trong cộng đồng fan quốc tế, nay đã trở thành "gia vị" không thể thiếu tại các sự kiện của nghệ sĩ Việt. Thậm chí, mỗi sự kiện lại có những món đồ riêng, tạo nên dấu ấn độc đáo, riêng biệt và đầy tính kỷ niệm.
Những năm gần đây, từ concert, album… cho đến những vật phẩm đi kèm đều được nghệ sĩ Việt đầu tư từ thiết kế, trải nghiệm đến ý nghĩa đằng sau. Mỗi cộng đồng fan lại có những bộ vật phẩm riêng, mang đậm tinh thần, tình cảm và dấu ấn của cả thần tượng lẫn người hâm mộ.
Nghệ sĩ Soobin chia sẻ trong concert vừa diễn ra: "Nhiều năm trước rồi cơ! Soobin đã muốn làm lightstick cho các bạn fan của mình từ rất lâu rồi nhưng bây giờ mới là thời điểm mình làm được một chiếc lightstick. Khi mọi người cầm lightstick này, mọi người sẽ nhớ đến Soobin, nhớ đến chiếc micro của mình và nhớ đến chiếc cúp mà mọi người đã giúp mình đạt được".
Nghệ sĩ Vũ Cát Tường chia sẻ: "Tại sao lightstick này lại quan trọng với Tường như vậy? Các bạn giơ qua giơ lại, các bạn vui, các bạn hát theo… Tường đều thấy hết và Tường biết có thêm một người nữa tin con đường mình đang đi".
Các vật phẩm ngày càng đa dạng và được đầu tư nghiêm túc của các nghệ sĩ cho thấy phần nào bước tiến rõ rệt trong nền công nghiệp giải trí Việt Nam tiệm cận với quốc tế.
Tuy nhiên, việc chạy theo các món vật phẩm đặc biệt, có giá trị cũng tiềm ẩn nhiều cạm bẫy. Lợi dụng sự hâm mộ, đã có nhiều trường hợp biến trào lưu này thành cơ hội để chuộc lợi. Như mỗi khi có một nghệ sĩ nổi tiếng thế giới đến Việt Nam biểu diễn, những món đồ mang thương hiệu của nghệ sĩ đó thường tăng giá rất nhanh. Điển hình là chiếc lightstick của nghệ sĩ G-Dragon sắp tới Việt Nam biểu diễn, đã có giá tăng gấp 3, 4 lần giá trị thực tế. Nhiều trường hợp còn bị tố cáo lừa tiền của người hâm mộ, hay bán hàng giả để chuộc lợi.
Vật phẩm đi kèm làm mất niềm tin của người hâm mộ với thần tượng
Nghệ sĩ Trịnh Trần Phương Tuấn, với nghệ danh là J97, đã khiến người hâm mộ hào hứng khi ra mắt 2 phiên bản lightstick - gậy phát sáng với mức giá 997.000 đồng vào tháng 8/2024 và trả hàng vào 27/9/2024. Thế nhưng đến nay, dù đã gần 1 năm kể từ khi công bố, vẫn chưa có ai được nhìn thấy chiếc lightstick trong mơ với người hâm mộ J97.
Anh Hà Quang Bách, Hà Nội cho biết: "Mình đặt 2 hàng chiếc mẫu 2 với giá gần 2 triệu đồng và được hứa trả vào 27/9/2024 nhưng đến bây giờ vẫn bặt vô âm tín".
Trong khi đó, anh Mai Anh Đức, TP Hồ Chí Minh cũng rơi vào tình cảnh tương tự: "Ngay khi biết thông tin, mình đặt ngay vì truyền thông là phiên bản giới hạn. Công ty đã hoãn ít nhất 3 lần qua email và đến bây giờ mình vẫn chưa biết hình dáng cái light stick thế nào".
Với số lượng giới hạn 3.600 chiếc lightsticks như đã công bố, nếu bán hết, phía công ty và nghệ sĩ đã thu về tổng cộng gần 3,6 tỷ đồng do toàn bộ đơn hàng đặt đều phải trả tiền trước toàn bộ.
Theo ý kiến luật sư, cả công ty và nghệ sĩ đã có dấu hiệu vi phạm pháp luật.
Luật sư Nguyễn Văn Hậu - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương mại Luật gia Việt Nam cho biết: "Qua câu chuyện, tôi thấy cả công ty và nghệ sĩ đang có hành vi vi phạm pháp luật. Theo Luật Bảo vệ người tiêu dùng, thời gian, phương thức cung cấp sản phẩm không đúng yêu cầu, vì vậy người dùng có thể đơn phương hủy hợp đồng, phía công ty và nghệ sĩ có trách nhiệm phải trả lại toàn bộ, thậm chí bồi thường nếu có hậu quả".
Sau khi bị trì hoãn quá nhiều lần, đã những người bỏ tiền ra mua lightstick kiến nghị với phía công ty, yêu cầu được hoàn trả lại tiền, thế nhưng đều không nhận được phản hồi.
Anh Mai Anh Đức, TP Hồ Chí Minh đặt câu hỏi: "Công ty có thông báo sẽ trả lúc nào kịp concert nhưng bao giờ concert thì không ai biết, vậy nếu không có concert thì tiền của mình sẽ đi về đâu?".
Anh Hà Quang Bách, Hà Nội cho biết: "Tới tháng 4, mình không đợi được nữa và cảm giác như bị lừa, mình có email yêu cầu công ty hoàn tiền nhưng không được trả lời. Mình có mail tiếp nhưng vẫn không được trả lời".
Luật sư Nguyễn Văn Hậu - Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Thương mại Luật gia Việt Nam cho biết: "Trong trường hợp này, có dấu hiệu tội lừa đảo, chiếm đoạt tài sản. Theo quy định của Điều 174, Bộ luật hình sự hiện hành, có thể bị phạt có thể bị phạt cải tạo không giam giữ từ 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 20 năm tùy theo tính chất, mức độ của hành vi vi phạm. Và có thể bị phạt tiền 100 triệu đồng. Người nghệ sĩ có thể bị cấm hành nghề trong một công việc nhất định từ 1-5 năm và tịch thu toàn bộ số tiền do việc này gây ra".
Đến thời điểm hiện tại, những người hâm mộ vẫn chưa có câu trả lời cụ thể về vấn đề này, tuy nhiên, thứ những người đã đặt hàng lightstick đã mất không chỉ là tiền, mà còn là niềm tin.
Liên hệ với công ty chủ quản của nam ca sĩ này, phóng viên Chuyển động 24h cũng chỉ nhận được câu trả lời: công ty sẽ không trả lời bất cứ một cơ quan báo chí nào và mọi thông tin sẽ được trả lời qua fanpage. Vậy những người hâm mộ sẽ lại tiếp tục phải chờ đợi. Một món vật phẩm, merch không chỉ thể hiện sự ngưỡng mộ của khán giả, hay sức ảnh hưởng của một nghệ sĩ, một thần tượng, mà còn là niềm tin của những người hâm mộ dành cho nghệ sĩ đó. Vì vậy để việc phát triển văn hoá thần tượng, phát triển merch ra sao cho văn minh vẫn còn nhiều điều phải bàn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!