Các binh sĩ Iraq thu cờ của IS trong một chiến dịch truy quét ở Mosul, Iraq vào tháng 11/2016. (Ảnh: AP)
Trong bối cảnh tình hình chính trị bất ổn và các căn cứ từng do Mỹ kiểm soát bị bỏ trống, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng Syria có thể trở thành mảnh đất màu mỡ cho IS trỗi dậy lần nữa.
Theo hãng tin Reuters, quân đội Mỹ mới rút khỏi hai căn cứ chiến lược tại tỉnh Hasakeh ở Đông Bắc Syria, gồm Al-Wazir và Tel Baydar. Cả hai căn cứ hiện được bàn giao lại cho một nhóm nhỏ thuộc Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) - tổ chức vũ trang do người Kurd lãnh đạo và từng là đồng minh chủ chốt của Mỹ trong cuộc chiến chống IS.
Những hình ảnh tại hiện trường cho thấy các thiết bị giám sát đã bị tháo dỡ, hàng rào thép gai quanh căn cứ bắt đầu sụp đổ, và lực lượng Mỹ hoàn toàn vắng bóng. Một chỉ huy người Kurd xác nhận rằng không còn binh sĩ Mỹ nào hiện diện tại các căn cứ này.
Động thái trên là một phần trong kế hoạch thu hẹp hiện diện quân sự tại Syria của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Theo kế hoạch, Mỹ sẽ giảm số căn cứ từ 8 xuống chỉ còn 1, với số binh sĩ rút giảm từ 2.000 người xuống còn khoảng 500. Trước đó, kể từ khi ông Trump nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai, Mỹ đã rút quân khỏi ít nhất bốn căn cứ tại Syria.
Lầu Năm Góc hiện chưa lên tiếng chính thức về thông tin này.
Chỉ huy Lực lượng Dân chủ Syria, ông Mazloum Abdi, cảnh báo rằng việc duy trì chỉ vài trăm binh sĩ tại một căn cứ là "không đủ" để đối phó với mối đe dọa ngày càng gia tăng từ IS.
"Mối nguy từ IS đã tăng đáng kể trong thời gian gần đây. Dù chúng tôi đã được thông báo trước và có kế hoạch đối phó, nhưng vẫn tồn tại khoảng trống an ninh rất lớn", ông Abdi phát biểu trong cuộc phỏng vấn với Reuters.
Tại các khu vực do SDF kiểm soát phía Đông sông Euphrates, các tay súng IS bị cáo buộc đã tiến hành hàng loạt vụ tấn công, bao gồm đánh bom ven đường, phục kích đoàn xe, sát hại ít nhất 10 chiến binh SDF và lực lượng an ninh địa phương. Một số căn cứ Mỹ vừa bị bỏ trống đã xuất hiện các hoạt động đáng ngờ của các tay súng IS, đặc biệt là gần Raqqa và Deir Ezzor - những khu vực từng là thành trì của tổ chức khủng bố này.
"Bóng đen" IS đang đe dọa nhiều khu vực tại Syria và Iraq. (Ảnh: AP)
IS đang lợi dụng khoảng trống an ninh?
Sau thất bại năm 2017 khi mất lãnh thổ vào tay liên minh quốc tế do Mỹ dẫn đầu, IS được cho là vẫn duy trì mạng lưới ngầm và âm thầm hoạt động. Từ năm 2022, nhóm này đã bắt đầu phục hồi lực lượng tại các khu vực sa mạc trung tâm Syria - nơi lực lượng chính phủ cựu Tổng thống Bashar al-Assad và quân đội Nga ít hiện diện và kiểm soát kém hiệu quả.
Theo báo cáo của Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI), IS đã dần tái xây dựng năng lực chiến đấu và thâm nhập các thành phố chiến lược như Aleppo, Homs và thậm chí cả thủ đô Damascus, đặc biệt sau khi chính quyền của cựu Tổng thống Bashar al-Assad bị lật đổ vào cuối năm 2024.
Các quan chức người Kurd cũng xác nhận một số phần tử IS đã chiếm giữ lại vũ khí từ kho của chính quyền al-Assad trong giai đoạn hỗn loạn sau sụp đổ. Một số chiến binh thánh chiến nước ngoài từng chống chính quyền al-Assad hiện đã quay sang gia nhập IS.
Tại Iraq, giới chức quân sự cũng bày tỏ quan ngại về hoạt động gia tăng của IS ở các vùng núi Hamrin và những tuyến vận chuyển chiến lược. Theo một cố vấn quân đội Iraq (giấu tên), có nhiều dấu hiệu cho thấy IS đang di chuyển vũ khí và vật liệu nổ xuyên biên giới.
Đại tá Abdul Ameer al-Bayati thuộc Sư đoàn 8 quân đội Iraq cho rằng IS đã "trở nên táo bạo hơn do hỗn loạn tại Syria", trong khi Bộ Ngoại giao Iraq xác nhận Baghdad đang phối hợp với chính quyền mới tại Damascus để kiểm soát các hoạt động khủng bố xuyên biên giới.
Theo Tổ chức SITE chuyên theo dõi hoạt động khủng bố, IS đã tuyên bố nhận trách nhiệm 38 vụ tấn công tại Syria và 4 vụ tại Iraq trong 5 tháng đầu năm 2025 - thấp hơn đáng kể so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng đây là dấu hiệu cho thấy IS đang "tái cấu trúc chiến lược", chứ không phải suy yếu.
IS cũng bắt đầu công khai thách thức chính quyền lâm thời tại Syria. Cuối tháng 5 vừa qua, nhóm này tuyên bố thực hiện hai vụ tấn công đầu tiên nhằm vào chính quyền mới và gọi đây là "chế độ bội giáo".
Trong bối cảnh quân đội Mỹ giảm dần các cuộc không kích và tuần tra định kỳ, phần lớn hoạt động chống khủng bố hiện nay phụ thuộc vào lực lượng SDF.
Một trong những thách thức lớn là các trại giam tại Đông Bắc Syria như al-Hol và Roj - nơi đang giam giữ hơn 55.000 người, phần lớn là phụ nữ và trẻ em từng liên quan đến IS. Các chuyên gia cảnh báo rằng môi trường này có thể trở thành "lò ấp" cho thế hệ mới của IS từ những cậu bé ngây thơ.
Bộ trưởng Nội vụ Syria lâm thời, ông Anas Khattab, thừa nhận IS hiện là một trong những mối đe dọa an ninh lớn nhất của đất nước, đồng thời kêu gọi sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế.
Giới chức và chuyên gia quân sự quốc tế đồng thuận rằng, dù IS hiện chưa thể giành lại lãnh thổ hay tiến hành các chiến dịch quy mô lớn, nhưng nếu không bị ngăn chặn hiệu quả, tổ chức này có thể phục hồi và mở rộng hoạt động nổi dậy kéo dài.
"IS chưa đủ sức để chiếm lại các vùng đất, nhưng nếu khoảng trống quyền lực và hỗn loạn tiếp diễn, chúng sẽ tận dụng thời cơ để huy động lực lượng, tiến tới phát động các chiến dịch quy mô lớn trong những năm tới", báo cáo của AEI cảnh báo.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!