Toàn cảnh khu vườn tưởng niệm tại địa điểm trước đây của Nhà trẻ Bon Secours Mother and Baby tại Tuam, Ireland. (Ảnh: Charles McQuillan/Getty Images)
Trong tuần này, chính quyền Ireland bắt đầu khai quật khu vực từng là nơi chôn cất hàng trăm thi thể trẻ em dưới nền một trại tế bần dành cho phụ nữ mang thai ngoài giá thú, do các nữ tu Công giáo điều hành.
Các nhà điều tra pháp y đã bắt đầu những bước chuẩn bị đầu tiên cho cuộc khai quật tại thị trấn Tuam, hạt Galway. Nơi đây từng là địa điểm của cơ sở Bon Secours Mother and Baby Home - một nhà tế bần dành cho những phụ nữ mang thai không chồng, hoạt động từ năm 1925 đến 1961. Theo bà Catherine Corless, một nhà sử học địa phương, có tới 796 trẻ em đã chết tại đây nhưng không được chôn cất tại nghĩa trang chính thức. Thay vào đó, họ nghi ngờ rằng các thi thể đã bị chôn tập thể trong một bể chứa nước thải bị bỏ hoang, được gọi là "The Pit" (hố sâu dưới nền nhà).
Cơ sở này, từng được biết đến với cái tên "The Home", đã bị phá dỡ vào năm 1971 và hiện là khu chung cư hiện đại. Tuy nhiên, ký ức về nó đã sống lại nhờ cuộc điều tra kéo dài nhiều năm của bà Corless, người đã phát hiện ra rằng chỉ có hai trong số gần 800 trẻ em qua đời tại đây được ghi nhận là có mộ phần đầy đủ. Phần còn lại hoàn toàn biến mất khỏi hồ sơ chính thức.
Vụ việc bắt đầu thu hút sự chú ý từ năm 1975, khi hai cậu bé chơi gần khu vực trại tế bần cũ vô tình phát hiện một tấm bê tông đậy một bể ngầm. Khi mở nắp, họ hoảng hốt phát hiện hàng trăm bộ hài cốt trẻ nhỏ bên dưới. "Đó là những bộ xương rất nhỏ, dường như là của trẻ em. Có quá nhiều trong một không gian nhỏ bé như vậy" - một trong hai cậu bé, Francis Hopkins, kể lại với báo Belfast Telegraph vào năm 2014.
Bon Secours Home được vận hành bởi các nữ tu Công giáo, nơi tiếp nhận những phụ nữ mang thai ngoài giá thú - một điều từng bị coi là ô nhục ở Ireland thế kỷ 20. Sau khi sinh con, các bà mẹ không được phép nuôi con. Trẻ em bị đưa đi mà không có sự đồng ý của họ. Nhiều người trong số đó được đem cho làm con nuôi, không rõ tung tích.
Các bà mẹ buộc phải ở lại trong trại thêm một năm để lao động không công. Trong một số trường hợp, nếu họ mang thai lần nữa, họ sẽ bị gửi tới các "nhà giặt Magdalene" - nơi giam giữ phụ nữ bị cưỡng bức, ép buộc quan hệ tình dục, bị gia đình ruồng bỏ hoặc mồ côi.
Dù những phát hiện ban đầu của bà Corless được công bố từ năm 2012, mãi đến năm 2022, Quốc hội Ireland mới thông qua đạo luật cho phép khai quật chính thức khu vực này. Ngày 16/6/2025, khu vực được rào chắn để chuẩn bị cho công tác khai quật sẽ bắt đầu vào tháng 7 tới. Dự kiến cuộc khai quật có thể kéo dài đến hai năm để xác định số lượng hài cốt và táng lại một cách trang trọng.
Bà Annette McKay, người có chị gái được cho là nằm trong số những đứa trẻ thiệt mạng tại đây, nói với báo Sky News: "Dù chỉ là một thìa tro cốt, tôi cũng muốn được nhận lại. Ở tuổi sáu tháng, một đứa trẻ hầu như chỉ toàn sụn, rất khó còn nguyên vẹn".
Sau áp lực từ dư luận, chính phủ Ireland đã thành lập một Ủy ban điều tra về các nhà tế bần mẹ và con. Trong báo cáo năm 2021, Ủy ban xác nhận có tổng cộng 978 trẻ em tử vong tại cơ sở Tuam, trong đó 802 em chết tại nhà chính, 80 em tại cơ sở Glenamaddy và 80 em tại Bệnh viện Trung tâm Galway. Đáng chú ý, hơn 80% các em chết khi chưa đầy 1 tuổi và phần lớn là con của các bà mẹ đơn thân.
Một cuộc khai quật sơ bộ vào năm 2016-2017 đã xác nhận sự hiện diện của hài cốt trẻ em trong ít nhất 17 trên tổng số 20 khoang ngầm thuộc một cấu trúc ngầm xây bên trong bể chứa nước thải cũ. Các mẫu phân tích cho thấy độ tuổi của những đứa trẻ từ 35 tuần thai đến 2-3 tuổi. Tuy nhiên, báo cáo cũng nhấn mạnh rằng không thể khẳng định toàn bộ trẻ tử vong đều được chôn tại đây - có thể có các ngôi mộ khác trong khuôn viên.
Ủy ban cũng khẳng định rằng cấu trúc chứa hài cốt không phải là một hầm mộ chính thức, mà là một cấu trúc kỹ thuật liên quan đến xử lý chất thải, dù mục đích sử dụng chính xác của nó trong giai đoạn 1925 - 1961 vẫn chưa được xác định rõ.
Vụ việc tại Tuam không chỉ là một vết thương trong lịch sử Ireland mà còn làm dấy lên những câu hỏi nghiêm trọng về vai trò của Nhà thờ Công giáo trong việc điều hành các cơ sở xã hội suốt thế kỷ 20.
Cho đến nay, vẫn chưa rõ có bao nhiêu trẻ em thực sự bị chôn cất trong hầm chứa tại Tuam. Câu trả lời sẽ dần lộ rõ khi cuộc khai quật chính thức bắt đầu vào tháng 7 tới. Dù có tìm lại được bao nhiêu hài cốt, điều quan trọng là sự thật cuối cùng cũng được đưa ra ánh sáng và những linh hồn bé nhỏ ấy sẽ được yên nghỉ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!