Khác với những mẫu vật từng được tìm thấy trước đây, hóa thạch lần này - hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Field (Chicago, Mỹ) - lần đầu tiên cho phép các nhà nghiên cứu phát hiện lông cánh chuyên biệt, gọi là lông tertial. Những chiếc lông này mọc từ xương cánh tay trên, tạo thành một đường khí động học liền mạch từ cánh đến thân, điều kiện cần thiết để có thể tạo lực nâng khi bay. Đây là đặc điểm không có ở các loài khủng long có lông khác sống cùng thời nhưng không biết bay.
Tiến sĩ Jingmai O’Connor, phó giám tuyển bộ sưu tập bò sát hóa thạch của Bảo tàng Field và là người dẫn đầu nghiên cứu, cho biết: "Archaeopteryx không phải là loài đầu tiên có lông hay có cánh, nhưng chúng tôi tin rằng đây là loài khủng long sớm nhất có thể sử dụng lông vũ để bay".
Bà cho biết thêm, ở các loài khủng long có họ hàng gần với chim nhưng chưa tiến hóa hoàn chỉnh, lông cánh thường chỉ kéo dài đến khuỷu tay. Điều này chứng tỏ chúng chưa thể bay, trong khi Archaeopteryx có đầy đủ bộ lông cần thiết cho việc này.
Được phát hiện lần đầu cách đây 160 năm tại một mỏ đá ở Đức, Archaeopteryx từ lâu đã được xem là "ứng viên sáng giá" cho danh hiệu loài chim đầu tiên. Tuy nhiên, nó vẫn mang nhiều đặc điểm của khủng long như hàm răng nhọn, đuôi xương dài và ngón chân thứ hai có thể co duỗi mạnh - thường được gọi là "vuốt sát thủ". Mẫu vật mới nhất từng thuộc sở hữu tư nhân và được Bảo tàng Field mua lại vào năm 2022.
Trước đây, giới khoa học đã biết lông cánh của Archaeopteryx có dạng bất đối xứng - giống với chim hiện đại - đặc điểm cần thiết để tạo lực đẩy. Nhưng phát hiện lần này về lông tertial cho thấy đây còn là một bước tiến hóa quan trọng khác.
Nhiều giả thiết trước đây cho thấy loài chim này không biết bay và sống trên cạn. (Ảnh: AboutIslam)
Theo các nhà khoa học, loài chim ngày nay được tiến hóa từ khủng long và Archaeopteryx là một phần trong tiến trình tiến hóa đó. Archaeopteryx được biết là loài chim tiền sử, sống cách đây khoảng 75 triệu năm. Mặc dù nó có lông vũ trên cánh nhưng không có nghĩa là chúng có thể bay, cũng giống như một số loài hậu duệ của nó như đà điểu, hay cánh cụt chẳng hạn. Vậy nên việc xác định được liệu loài chim cổ đại này có thể bay hay không vẫn còn là điều nan giải với các nhà khoa học.
Theo tiến sĩ O’Connor, xương cánh tay trên của Archaeopteryx dài hơn nhiều so với chim hiện nay, điều có thể tạo ra khoảng trống khí động học giữa cánh và thân. Việc có thêm lớp lông tertial bao phủ khoảng trống này là yếu tố then chốt giúp loài Archaeopteryx có thể bay.
Tiến sĩ John Nudds, chuyên gia cổ sinh vật học tại Đại học Manchester (Anh), nhận định: "Việc phát hiện ra các lông tertial trong mẫu vật được bảo tồn tuyệt vời này, cùng với lông cánh bất đối xứng, là bằng chứng xác thực nhất cho thấy loài này thực sự có thể bay".
Do hóa thạch có mô mềm và xương gần như trùng màu với lớp đá vôi cứng xung quanh, nhóm nghiên cứu đã phải sử dụng công nghệ chụp CT và chiếu tia cực tím để xác định ranh giới mẫu vật, sau đó tỉ mỉ loại bỏ lớp đá bằng dụng cụ chính xác đến từng phần nghìn milimet suốt hơn một năm.
Nghiên cứu, được công bố trên tạp chí Nature, còn ghi nhận các dấu hiệu ban đầu của "cử động hộp sọ" - một cơ chế giúp mỏ chim hiện đại có thể di chuyển độc lập với hộp sọ. Ngoài ra, các vảy nhỏ và dày ở lòng bàn chân cũng cho thấy Archaeopteryx có khả năng đi bộ dưới đất và thậm chí có thể leo cây. Đây có thể là giai đoạn trung gian quan trọng trong tiến trình tiến hóa từ khủng long sang chim hiện đại.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!