Trung Đông - 'Điểm nóng' chưa bao giờ hạ nhiệt

Tuy nhiên, điều khiến khu vực này tiếp tục là điểm nóng không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn bởi tham vọng độc lập và toan tính chiến lược của chính các quốc gia vùng Vịnh.

Từ xung đột chính trị sang cạnh tranh công nghệ

Từ lâu, Trung Đông đã là tâm điểm địa chính trị thế giới, nơi giao thoa giữa các tôn giáo, dòng chảy năng lượng toàn cầu, các cuộc chiến tranh ủy nhiệm và liên minh phức tạp. Nhưng trong kỷ nguyên số, một mặt trận mới đang hình thành: cuộc cạnh tranh công nghệ (đặc biệt là AI), giữa Mỹ và Trung Quốc, khi Trung Đông trở thành "đấu trường" chính.

UAE và Saudi Arabia, hai quốc gia giàu tiềm lực tài chính bậc nhất vùng Vịnh, đã nổi lên như những "ông lớn công nghệ" mới nổi. Họ không chỉ chi hàng tỷ USD đầu tư vào các công nghệ tiên tiến mà còn xây dựng chiến lược AI quốc gia, tuyển dụng nhân tài toàn cầu và chủ động tham gia vào hệ sinh thái công nghệ Mỹ. Điều này khiến các nước phương Tây ngày càng chú ý đến vai trò của Trung Đông trong việc định hình trật tự công nghệ toàn cầu.

Tuy nhiên, dưới thời chính quyền Trump nhiệm kỳ hai, Mỹ thể hiện sự đảo chiều về chính sách. Thay vì đẩy mạnh cạnh tranh công nghệ để giữ vị thế siêu cường, Washington dường như đang rút lui khỏi các cam kết khoa học, điều này vô hình thúc đẩy các quốc gia Trung Đông tự thân vươn lên, độc lập hơn về công nghệ và từ đó trở thành một điểm nóng mới của thế giới. Trọng tâm của tham vọng AI tại Trung Đông hiện nay nằm ở UAE và Saudi Arabia. Sở hữu nguồn vốn khổng lồ từ các quỹ đầu tư quốc gia, hai quốc gia này đã đầu tư mạnh vào các dự án AI, điện toán đám mây, dữ liệu lớn và bán dẫn.

Từ năm 2017, UAE đã công bố chiến lược AI quốc gia. G42 - tập đoàn AI quốc gia của UAE - nổi lên như một đối tác chiến lược với nhiều công ty công nghệ hàng đầu thế giới, trong đó có cả OpenAI và Microsoft. Gần đây, UAE còn tham gia siêu dự án trung tâm dữ liệu "Stargate" trị giá 500 tỷ USD do OpenAI, Oracle và Softbank khởi xướng.

Saudi Arabia cũng không kém cạnh khi Quỹ Đầu tư Công (PIF) của nước này đang đàm phán để lập quỹ AI trị giá 40 tỷ USD cùng quỹ Andreessen Horowitz (Mỹ), trong khi Aramco - tập đoàn dầu khí lớn nhất thế giới đã hợp tác với công ty bán dẫn Groq (Mỹ) để xây dựng trung tâm inferencing AI lớn nhất toàn cầu. Những bước đi này không chỉ thể hiện tham vọng xây dựng nền công nghiệp AI nội địa mà còn cho thấy sự khôn ngoan của các quốc gia vùng Vịnh trong việc giữ thế cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc.

Thời cơ của Trung Đông

Trong khi Trung Đông tăng tốc, chính quyền Trump lại gây ngạc nhiên khi cắt giảm mạnh chi tiêu cho khoa học và công nghệ. Ngay từ những tháng đầu năm 2025, Văn phòng Quản lý và Ngân sách Nhà Trắng đã yêu cầu tạm dừng toàn bộ chi hỗ trợ tài chính liên bang. Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ (NSF) bị yêu cầu cắt tới 56% ngân sách, đồng thời đình chỉ toàn bộ việc cấp vốn mới.

Kết quả là hàng loạt nhà khoa học Mỹ tìm đường sang châu Âu và Trung Quốc, nơi các chính phủ đang săn đón nhân tài. Liên minh châu Âu nhanh chóng đầu tư 556 triệu USD để thu hút các nhà nghiên cứu Mỹ, trong khi các công ty AI Trung Quốc như DeepSeek tung quảng cáo chiêu mộ chuyên gia bị sa thải từ các cơ quan Mỹ.

Sự tháo chạy này cho thấy một điều rõ ràng: nước Mỹ không còn xem công nghệ là "trụ cột tối thượng" trong chiến lược cạnh tranh với Trung Quốc. Thay vào đó, Washington dường như đang theo đuổi một chính sách thực dụng, ngắn hạn và mang tính giao dịch - điều đã, đang và sẽ ảnh hưởng lớn đến quan hệ với Trung Đông.

Dù vậy, không có dấu hiệu cho thấy Trung Đông sẽ "quay lưng" hoàn toàn với Mỹ. Các hợp tác công nghệ đã ký kết, như Microsoft-G42, Groq-Aramco, Stargate… là kết quả của nhiều năm đầu tư tài chính và ngoại giao, không thể dễ dàng xóa bỏ. Hơn nữa, hệ sinh thái AI của Mỹ vẫn hấp dẫn nhất thế giới, với phần cứng, phần mềm và nhân lực vượt trội.

Do đó, chiến lược của Trung Đông không phải là "chọn phe", mà là tranh thủ tối đa để đẩy nhanh tiến trình tự chủ. Họ sẽ tiếp tục hợp tác với Mỹ - nơi họ có thể tiếp cận chip Nvidia H100 hoặc mô hình AI hàng đầu, nhưng đồng thời tìm kiếm đối tác thay thế, đầu tư hạ tầng AI trong nước và giảm lệ thuộc.

Một ví dụ điển hình là chuyến thăm của Cố vấn An ninh Quốc gia UAE Sheikh Tahnoon bin Zayed tới Nhà Trắng tháng 3/2025, với AI là chủ đề hàng đầu. Thay vì đối đầu, UAE chọn đàm phán để duy trì nguồn cung chip mà không làm tổn hại tới lợi ích của Washington.

Sự trỗi dậy của Trung Đông trong cuộc đua công nghệ không phải là điều tình cờ. Đó là kết quả của hàng loạt toan tính chiến lược: tận dụng nguồn vốn khổng lồ từ dầu mỏ, xây dựng cơ sở hạ tầng số hiện đại, thu hút nhân tài toàn cầu, và khéo léo giữ cân bằng giữa các siêu cường.

Trong bối cảnh Mỹ rút lui từng bước khỏi vai trò dẫn dắt công nghệ toàn cầu, Trung Đông nhìn thấy cơ hội để xác lập vị thế mới, không chỉ là nhà sản xuất dầu, mà là trung tâm AI, dữ liệu và điện toán đám mây của thế giới.

Tuy nhiên, việc trở thành một "điểm nóng công nghệ" cũng đồng nghĩa với rủi ro ngày càng cao. Khi quyền lực số trở thành vũ khí chiến lược, bất kỳ sự lệch hướng nào cũng có thể kéo theo hệ lụy địa chính trị phức tạp, từ trừng phạt công nghệ, kiểm soát xuất khẩu, cho đến sự can thiệp ngầm từ các siêu cường.

Khi Mỹ giảm cam kết, Trung Đông không yếu đi mà ngược lại, càng quyết tâm theo đuổi con đường độc lập công nghệ. Câu hỏi không còn là "ai thắng cuộc trong cuộc đua AI" mà là "Trung Đông sẽ đứng ở đâu khi trật tự công nghệ mới hình thành?".

Trong một thế giới nhiều cực, câu trả lời có thể không rõ ràng. Nhưng có một điều chắc chắn: Trung Đông sẽ tiếp tục là "điểm nóng" - không chỉ về dầu mỏ, xung đột hay tôn giáo, mà còn là nơi định hình tương lai công nghệ toàn cầu.