Phim Nhà nước: Gỡ "nút thắt" tìm đường ra rạp

Khó chồng khó

Đầu năm 2024, Bộ VHTTDL thí điểm phát hành 8 phim Nhà nước đặt hàng, trong đó có 2 phim truyện là Đào, Phở và Piano, Hồng Hà nữ sĩ.

Nổi trội trong các phim được thí điểm phát hành có Đào, Phở và Piano của đạo diễn Phi Tiến Sơn. Cơn sốt phòng vé chưa từng thấy ở dòng phim này thậm chí đã thu hút sự nhập cuộc tự nguyện của các nhà phát hành tư nhân, 100% doanh thu bán vé đều nộp ngân sách nhà nước.

Doanh thu trên 23 tỉ đồng có thể xem là con số "trong mơ" đối với phim Nhà nước, tính đến thời điểm này. Hình ảnh từng hàng dài khán giả xếp hàng đã tạo nên hiện tượng phòng vé hiếm hoi ở dòng phim vốn chủ yếu phục vụ nhiệm vụ chính trị. Nhưng cũng từ đây, dư luận tiếp tục dấy lên tranh luận về cơ chế phát hành phim Nhà nước.

Công chúng đặt câu hỏi: Vì sao nhiều bộ phim Nhà nước đặt hàng như Bình minh đỏ; Phơi sáng; Bà già đi bụi… dù được đánh giá cao về chuyên môn nhưng vẫn chưa thể ra rạp cạnh tranh?

Đạo diễn Trần Chí Thành của phim Bà già đi bụi từng ngậm ngùi khi ước mong ra rạp bán vé không thành sự thật. Trong các suất chiếu ra mắt phục vụ lượng khán giả hẹp, Bà già đi bụi lấy được cảm tình bởi tính nhân văn và chất lượng nghệ thuật. Thế nhưng, cơ chế phát hành vẫn là nút thắt tạo rào cản cho phim.

Theo Cục Điện ảnh, khó khăn cơ bản là việc thu, nộp tiền từ phát hành, phổ biến phim Nhà nước còn gặp vướng mắc. Luật Điện ảnh năm 2022 chưa quy định cụ thể về cơ chế nộp, quản lý và sử dụng doanh thu từ các bộ phim sử dụng ngân sách nhà nước. Điều này khiến các đơn vị thực hiện dù có doanh thu phát sinh nhưng không có cơ sở pháp lý để thực hiện việc nộp ngân sách.

Cần cụ thể tỉ lệ doanh thu

Khoảng trống trong cơ chế phát hành, phổ biến phim Nhà nước đã được nhìn thấy rất lâu, nhưng phải đến khi Đào, phở và piano ra rạp và có doanh thu đáng kể thì mong muốn tìm lời giải cho bài toán khó này mới càng trở nên cấp thiết. Nhà quản lý, chuyên gia và người làm nghề đều chung quan điểm cần sớm có hành lang pháp lý nhằm khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ sở điện ảnh phát hành, phổ biến phim Nhà nước đặt hàng.

Nhằm tháo gỡ nút thắt khiến phim Nhà nước đặt hàng chưa thể ra rạp bán vé, Cục Điện ảnh đã xây dựng và đang hoàn thiện Nghị định quy định về phát hành, phổ biến phim phục vụ nhiệm vụ chính trị. Dự thảo Nghị định hiện đang được Bộ VHTTDL xin ý kiến rộng rãi trên Cổng Thông tin Điện tử, từ nay đến 27/8.

Nghị định hi vọng sẽ được ban hành trong năm 2025 với kỳ vọng "khoảng trống" pháp lý trong khâu phổ biến, phát hành phim sử dụng ngân sách Nhà nước được lấp đầy. Những bộ phim dùng nguồn ngân sách Nhà nước, có chất lượng nghệ thuật cao sẽ tự tin ra rạp, chinh phục  công chúng và mang lại nguồn thu.

Trường hợp Đào, Phở và Piano cũng minh chứng, phim đặt hàng có khả năng tạo doanh thu đáng kể nếu được phát hành, phổ biến đúng thời điểm. Tuy nhiên, theo các nhà làm chính sách, nếu không có cơ chế thu - chi - nộp ngân sách rõ ràng, thì sẽ không thể tái đầu tư, hoặc tái phân bổ nguồn thu cho các dự án điện ảnh tiếp theo.

Hiển nhiên là về lâu dài, các cơ sở phát hành, phổ biến không thể tự chịu mọi chi phí vận hành, khi 100% doanh thu bán vé nộp vào ngân sách nhà nước. Trong quy luật kinh tế thị trường, điều này không phù hợp cũng như không huy động được nhiều thành phần kinh tế tham gia vào phát hành, phổ biến phim.

Trong cơ chế thị trường, việc phân chia doanh thu từ hoạt động phát hành và phổ biến phim được xác lập trên cơ sở thỏa thuận thương mại giữa chủ sở hữu phim, đơn vị phát hành và hệ thống rạp. Tỉ lệ phân chia doanh thu được các bên xác định linh hoạt, tùy thuộc vào đặc điểm cụ thể của từng phim, điều kiện triển khai thực tế và năng lực thương lượng của từng chủ thể tham gia chuỗi giá trị điện ảnh.

Nhiều yếu tố được cân nhắc trong quá trình đàm phán tỉ lệ phân chia doanh thu, chủ yếu gồm chất lượng nội dung, giá trị nghệ thuật, tiềm năng thương mại, mức độ đầu tư tài chính và rủi ro, sự tham gia của các nghệ sĩ nổi tiếng, quy mô và hiệu quả truyền thông trên các phương tiện truyền thông và nền tảng số; phạm vi phát hành.

Theo một khảo sát từ Cục Điện ảnh với một số đơn vị phát hành, phổ biến phim tại Việt Nam, tỉ lệ phân chia doanh thu giữa chủ sở hữu phim và đơn vị phát hành, phổ biến dao động từ 30- 50% cho chủ sở hữu phim, 8- 15% cho đơn vị phát hành và từ 40- 60% cho đơn vị phổ biến.

Các chuyên gia điện ảnh nhấn mạnh, để phim Nhà nước có thể phổ biến rộng rãi hơn thì cần thiết phải xây dựng một cơ chế công bằng, minh bạch, hài hòa lợi ích giữa cơ sở phát hành, cơ sở phổ biến và chủ sở hữu phim.

Một cơ chế như vậy không chỉ tạo động lực cho các bên tham gia, mà còn góp phần phát triển ngành điện ảnh một cách bền vững, tăng tính cạnh tranh lành mạnh, phát huy giá trị văn hóa - giáo dục của phim phục vụ nhiệm vụ chính trị, đồng thời đảm bảo hiệu quả kinh tế cần thiết.

"Bài toán" tỉ lệ phân chia doanh thu vì vậy đang đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết. Nếu không  tháo gỡ kịp thời, những nút thắt sẽ tiếp tục cản trở phim Nhà nước đến với đông đảo người xem.