Đưa du khách về với nghệ thuật múa rối nước làng Rạch

Lưu giữ nghề múa rối nước cổ truyền

Phường nghệ thuật múa rối nước cổ truyền Nam Chấn, hay còn gọi phường rối nước làng Rạch (phường Hồng Quang, tỉnh Ninh Bình) có tuổi đời hơn 500 năm, do các cụ tổ nghề dòng họ Phan, Đặng, Phạm, Vũ, Mai, Lê tạo dựng lên và được duy trì từ đời này qua đời khác.

Thời hoàng kim, nghệ thuật múa rối nước Nam Chấn nổi tiếng khắp miền Bắc. Các nghệ nhân ở trong làng đi biểu diễn múa rối từ ngày này qua ngày khác, tháng này qua năm khác.

Không những thế, các nghệ nhân ở làng Rạch còn tạo dựng lên thương hiệu "rối nước Nam Chấn" ở ngoài nước như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Pháp… Nhờ đó, nghệ thuật múa rối nước Nam Chấn nói riêng và Việt Nam nói chung nổi tiếng khắp các "trời tây".

Ông Phan Văn Mạnh là đời thứ 7 nối nghiệp nghệ thuật múa rối nước cổ truyền Nam Chấn. Từ nhỏ, ông được cụ Phan Văn Huyên (ông nội ông Mạnh, đã mất) và cụ Phan Văn Ngải (bố đẻ ông Mạnh, đã mất) cho đi theo đoàn để học hỏi kinh nghiệm múa rối nước và truyền đạt những kỹ năng tạo hình con rối.

Cụ Phan Văn Huyên - một trong những nghệ nhân ở làng Rạch có công đào tạo lớp diễn viên đầu tiên của nhà hát múa rối nước Việt Nam. Bố đẻ ông Mạnh cũng thuộc trà diễn viên đợt đầu của nhà hát múa rối nước Việt Nam.

"Tôi may mắn được sinh ra trong một gia đình có ông và bố đều là nghệ nhân múa rối nước. Do vậy, nghệ thuật múa rối nước đã ngấm vào máu tôi từ lúc nào không hay. Chỉ biết rằng, hồi nhỏ tôi đã thích thú với loại hình nghệ thuật này rồi", ông Mạnh tâm sự.

Đến nay, ông Mạnh cùng các em trai đều theo nghề của ông cha để lại. Các thành viên trong gia đình tự thành lập đoàn múa rối lưu động riêng rẻ và phát triển theo thế mạnh của mỗi người.

Với hơn 40 năm kinh nghiệm làm nghề múa rối nước và tạo hình các con rối, hiện ông Mạnh đang sở hữu một kho tàng kiến thức về loại hình nghệ thuật dân gian này.

Những năm qua, đoàn múa rối nước mang tên "Sông Quê" do nghệ nhân Phan Văn Mạnh quản lý, phát triển mạnh mẽ và "ghi điểm" với nhiều người xem. Đoàn gồm 7 người; biểu diễn lưu động, phục vụ bà con nhân dân trong và ngoài tỉnh.

Ngoài ra, đoàn cũng thường xuyên biểu diễn nghệ thuật múa rối nước tại các cơ sở trường học trên địa bàn tỉnh, giúp các cháu học sinh thêm yêu và hiểu được giá trị văn hóa dân gian mà người xưa để lại.

"Đoàn biểu diễn các tích trò theo từng lứa tuổi. Đối với trung niên, lớn tuổi, đoàn biểu diễn các vở quan họ, mời trầu, múa cô tiên…; còn đối với trẻ nhỏ, học sinh, đoàn biểu diễn múa rồng, cô bé quàng khăn đỏ, múa lân, trọi trâu, múa tễu…", ông Mạnh thổ lộ và cho biết thêm, những lần biểu diễn ở trường học, đoàn thường mang theo các con rối nhỏ để các cháu học sinh được trải nghiệm múa rối thực tế.

Theo ông Mạnh, một buổi diễn lưu động, các diễn viên của đoàn thể hiện 10 - 20 tích trò, tùy theo nhu cầu của khách hàng. Mỗi tích trò diễn trong vòng khoảng 4 phút, trên nhạc nền đã được chuẩn bị sẵn.

Du khách nước ngoài đam mê rối nước

Bằng nhiều hình thức quảng bá khác nhau, thời gian qua, nghệ thuật múa rối nước cổ truyền Nam Chấn được nhiều đoàn du khách trong và người nước về tận làng để tham quan, trải nghiệm tạo hình con rối.

Ông Mạnh tâm sự, nhận thấy nền tảng mạng xã hội facebook ngày càng phát triển, cá nhân ông đã xây dựng một fanpage có tên: "Sân khấu múa rối nước lưu động". Hàng ngày, ông chia sẻ những hình ảnh, video ghi lại về loại hình nghệ thuật múa rối nước lên không gian mạng nhằm quảng bá, giới thiệu tới du khách xa gần.

"Sau một thời gian quảng bá hình ảnh rối nước trên mạng xã hội, các đoàn du khách trong và ngoài nước đến biết nghệ thuật múa rối nước Nam Chấn nhiều hơn", nghệ nhân Phan Văn Mạnh khoe.

Trung bình mỗi tháng, gia đình ông Mạnh tiếp đón khoảng 5 - 6 đoàn du khách nước ngoài đến tìm hiểu về văn hóa, nghệ thuật múa rối nước và trải nghiệm thực tế vào công đoạn đục, đẽo, tạo hình con rối.

Nhiều du khách nước ngoài tỏ vẻ thích thú với những tích trò vui nhộn, những con rối ngộ nghĩnh, đáng yêu. Họ sẵn sàng bỏ tiền túi, mua những bộ con rối nhỏ, dạng mini để làm quà kỷ niệm.

"Du khách về với làng, được chúng tôi giới thiệu qua về lịch sử hình thành nghệ thuật múa rối nước, được tận mắt xem các diễn viên biểu diễn các tích trò cổ. Đặc biệt, du khách được trải nghiệm thực tế công việc tạo hình, sơn mài con rối…", ông Mạnh bộc bạch.

Anh Phan Duy Triển - Trưởng đoàn múa rối nước phường Nam Chấn nhấn mạnh, nhiều năm nay, phường múa rối nước cổ truyền Nam Chấn phát triển tốt và thường xuyên biểu diễn, lưu giữ 18 tích trò cổ mà các cụ trong làng để lại. Các tích trò tập trung vào các chủ đề như nông nghiệp, văn hóa, lịch sử…

Bên cạnh đó, các nghệ nhân trẻ còn sáng tạo thêm nhiều tích trò mới, mang hơi thở mới đến thế hệ trẻ, gắn liền với học đường. Qua đó, giúp các em khơi thêm tình yêu quê hương, đất nước, văn hóa dân gian.

"Thời gian qua, các đoàn múa rối nước trong làng thường xuyên biểu diễn, phục vụ bà con nhân dân vào các dịp lễ hội lớn và các sự kiện văn hoá trên toàn quốc", anh Triển thổ lộ.

Hiện, làng Rạch còn lưu giữ khoảng 1.000 con rối cổ do các cụ để lại, trong số đó nhiều con rối có tuổi đời 200 - 300 năm. Đây là món quà vô giá, mà thế hệ đi sau như ông Mạnh, anh Triển và nhiều nghệ nhân khác sẽ tiếp tục sứ mệnh của mình là gìn giữ, phát triển nghề cổ truyền do ông cha để lại.