"Đu trend" dựng cảnh bị xử phạt giao thông bằng AI: Rủi ro tiềm ẩn!

Khi công nghệ giúp đánh lừa thị giác

Thời gian gần đây, trên mạng xã hội thường xuất hiện những video "khoe" cảnh nhiều nam, nữ thanh niên đi xe sang bị lực lượng cảnh sát giao thông lập biên bản xử phạt. Sự thật là những đoạn video này được tạo ra hoàn toàn bằng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) nhưng lại chân thực đến mức nhiều người nhầm tưởng là ảnh thật nếu không nhìn kỹ.

Các bối cảnh trong video thường là một góc phố đông xe hay vỉa hè nhiều người qua lại. Sự quen mắt ấy khiến đoạn video dễ dàng đánh lừa được người xem. Mặc dù các bài đăng này đều kèm theo hastag hoặc chữ "AI" nhưng cỡ chữ rất nhỏ, khó phát hiện khi đọc lướt qua.

Người dùng mạng xã hội "đu trend" này vì muốn thử sức với công nghệ AI mới hoặc muốn gây sự chú ý. Tuy nhiên, độ chân thực của những hình ảnh lại dẫn đến nhiều hệ lụy đáng lo ngại. Không ít người vì tin những hình ảnh này là thật mà đưa ra những bình luận mỉa mai, hoài nghi về tính nghiêm minh của pháp luật.

Sự bùng nổ của các công cụ AI tạo sinh như Midjourney, DALL-E hay Chat GPT, Gemini đã mở ra thời kỳ sáng tạo chưa từng có. Chỉ với vài dòng mô tả, người dùng có thể tạo ra hình ảnh, văn bản, video một cách dễ dàng, nhanh chóng và gần như không giới hạn về nội dung. Tuy nhiên, điều này khiến nhiều người lạm dụng AI để tạo nên những câu chuyện không có thật rồi đăng tải công khai trên mạng xã hội.

Cần kiểm soát các nội dung AI tạo sinh

Trao đổi với phóng viên, chuyên gia AI tạo sinh Nguyễn Phong Anh cho biết: "Hiểu một cách đơn giản, để AI tạo sinh có thể tạo ra những hình ảnh mới giống y như ảnh chụp khiến người xem dễ nhầm lẫn thì sẽ cần đến công nghệ học máy và nguồn dữ liệu học tập khổng lồ. Công nghệ học máy hiện nay đã phát triển đến mức rất cao và tốc độ phát triển ngày càng nhanh. Còn nguồn dữ liệu để học thì đã được những người dùng Internet cung cấp. Mỗi bức ảnh người dùng đăng lên mạng đều có thể trở thành học liệu cho các cỗ máy khổng lồ học tập".

"AI mang tới những ích lợi và cả những tác động quá lớn. Vì vậy, việc kiểm soát các nội dung tạo sinh cực kỳ cần thiết, nếu không sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng niềm tin trong xã hội. Tuy nhiên, từ góc độ kỹ thuật, việc triệt để phân loại được nội dung thật và nội dung AI gặp rất nhiều khó khăn.

Hiện có hai cách tiếp cận kỹ thuật. Cách thứ nhất là các doanh nghiệp AI, các mạng xã hội và nhà nước phải hợp tác với nhau để đưa ra được các luật lệ, tiêu chuẩn và phương pháp phân tích truy vết, giúp người dùng biết được nguồn nội dung họ đang xem có phải do AI tạo ra hay không. Tuy nhiên, cách này vẫn không hạn chế được những người cố tình phát tán thông tin AI xấu độc.

Cách thứ hai là cần phát triển các công nghệ mang tính thụ động, chỉ cần xem một nội dung bất kỳ là có khả năng nhận biết nội dung thật hay AI. Nhược điểm của phương pháp thụ động là rất hay bị thiên kiến, dễ bị đánh lừa hoặc bị công nghệ AI mới vượt mặt. Vì vậy, hiện tại chúng ta phải áp dụng cả hai phương pháp trên" - chuyên gia Phong Anh phân tích thêm.

Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường - Trưởng Văn phòng Luật sư Chính pháp, Đoàn Luật sư TP Hà Nội - cho rằng việc ứng dụng AI là xu hướng tất yếu trong thời đại công nghệ số, mang lại nhiều lợi ích trong đời sống, văn hóa, kinh tế, khoa học. Tuy nhiên, nếu bị lạm dụng vào mục đích phi pháp, AI có thể gây tổn hại đến lợi ích cá nhân, tổ chức và trật tự xã hội.

Về trào lưu dùng AI dựng cảnh bị cảnh sát giao thông xử phạt, luật sư Cường cho biết đây là hành vi giả mạo thông tin, có thể gây hiểu nhầm về lực lượng chức năng và gieo suy nghĩ sai lệch rằng "người giàu không sợ luật". Việc đăng tải các nội dung này là hành vi đưa thông tin sai sự thật lên không gian mạng, vi phạm Điều 8 Luật An ninh mạng. Tùy theo mức độ và hậu quả, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị áp dụng chế tài hình sự.

Sớm hoàn thiện khung pháp lý quản lý AI

Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 101 Nghị định 15/2020/NĐ-CP được sửa đổi bởi khoản 37 Điều 1 Nghị định 14/2022/NĐ-CP, hành vi lợi dụng mạng xã hội để đưa thông tin sai sự thật có thể bị phạt tiền từ 10 triệu đến 20 triệu đồng. Nếu hành vi đưa thông tin sai sự thật có chủ đích, nhằm xúc phạm danh dự nhân phẩm của người khác, là những thông tin hình ảnh liên quan đến bí mật đời tư cá nhân thì người vi phạm thì có thể bị phạt từ 20 triệu đến 30 triệu đồng.

Luật sư Đặng Văn Cường nhấn mạnh, trong thời đại số, việc phổ cập công nghệ AI là tất yếu nhưng người sử dụng cần có hiểu biết pháp luật, đạo đức công nghệ và ý thức trách nhiệm xã hội. Nhà nước cần sớm hoàn thiện các khung pháp lý để quản lý AI, trong đó có quy định dán nhãn sản phẩm, ngăn chặn việc AI bị sử dụng để tạo ra nội dung xâm phạm lợi ích quốc gia, vi phạm đạo đức, văn hóa.

Khi hành lang pháp lý về trí tuệ nhân tạo vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, mỗi người dùng cần tự trang bị cho mình kiến thức, kỹ năng và đặc biệt là ý thức pháp luật khi tiếp cận và sử dụng công nghệ mới. AI là công cụ nhưng cách con người sử dụng công cụ đó sẽ quyết định đến việc AI phục vụ cho sáng tạo hay trở thành mầm họa của tin giả, xuyên tạc và suy thoái nhận thức xã hội. Bởi vậy, đã đến lúc mỗi cú click chuột, mỗi lần đăng tải cần là một hành vi có trách nhiệm với cộng đồng.