Cuộc cách mạng về tác chiến không người lái trong chiến tranh Nga - Ukraine

Bước chuyển thầm lặng trên bầu trời Ukraine

Cuộc chiến giữa Nga và Ukraine bắt đầu bằng một cuộc tấn công trên không và trên bộ không có lý do, sau đó chuyển thành thế trận pháo binh theo kiểu giữa thế kỷ XX, và phát triển thành cuộc xung đột đầu tiên trên thế giới chủ yếu do máy bay không người lái tiến hành.

Nhưng hiện nay, chiến trường Nga - Ukraine được tái định hình bởi cuộc cách mạng UAV: mỗi ngày, quân đội Ukraine triển khai hàng ngàn UAV tầm gần để phản kích những cuộc tiến công của Nga, phần lớn thay thế các quả đạn pháo Howitzer vốn là huyết mạch của cuộc xung đột trước đây.

Những UAV tầm dài đã thực hiện các cuộc không kích vào các kho đạn ở sâu trong lãnh thổ Nga, gây thiệt hại đáng kể về vật chất. Các vụ tấn công này đã xảy ra từ đầu năm ngoái và tiếp tục đến ngày nay.

Mặc dù Mỹ cung cấp hệ thống phòng không Patriot và các vũ khí truyền thống, nhưng những bế tắc, đình trệ trong hoạt động viện trợ quân sự khiến Kiev đang nỗ lực "tự lực cánh sinh" bằng cách xây dựng một ngành công nghiệp quốc phòng nội địa đầy sáng tạo: từ UAV tầm ngắn tự chế giá 400 USD/chiếc đến UAV tầm xa trị giá 200.000 USD/chiếc - một cách khá hiệu quả và kinh tế.

Chiến dịch quân sự toàn diện do Nga phát động đã thúc đẩy ngành quốc phòng Ukraine "tự thân vận động" mạnh mẽ. Kiev đang nhanh chóng thực hiện hàng loạt cải tiến kỷ thuật và chế tạo UAV tấn công, dò tìm mục tiêu và phòng thủ điện tử. Nhờ đó, họ đã từng bước làm mờ đi thế mạnh pháo binh truyền thống của Nga.

Bên cạnh đó, không thể phủ nhận việc Mỹ đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ Ukraine qua nhiều giai đoạn. Từ cuối năm 2022, chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden hỗ trợ cải thiện sản xuất UAV ở Ukraine. Phần lớn ngân sách do Washington cung cấp (gần 1,5 tỷ USD) được phân bổ vào đầu năm 2024 để thúc đẩy ngành UAV ở Kiev, bên cạnh việc gửi các linh kiện quan trọng giúp nâng cấp phần cứng và khả năng chống nhiễu; hợp tác với các nhà máy, phòng thí nghiệm để theo dõi và thúc đẩy đổi mới tại chỗ.

Nhờ vậy, từ 20.000 UAV/tháng vào đầu 2024, Ukraine đã tăng lên 200.000 UAV/tháng vào năm 2025 - gấp 10 lần chỉ trong một năm.

Đặc biệt, Ukraine đã tích cực cải tiến UAV trong chiến trường thực tế. Khi Nga áp dụng hệ thống chống UAV như gây nhiễu, Ukraine nhanh chóng vá phần mềm và cải tiến cơ học UAV. Đây chính là chiến lược thích ứng theo vòng lặp (feedback loop), giúp UAV Ukraine cải thiện vị thế trên chiến trường.

Mặc dù, Nga hiện giữ ưu thế trên chiến tuyến, song không thể phủ nhận Ukraine hiện đã áp dụng chiến thuật tấn công vô cùng hiện đại, sử dụng UAV ném bom phóng từ các tàu không người lái để tấn công các mục tiêu ở Crimea, trong đó có một trạm radar quan trọng của Nga, theo chuyên trang TWZ.

Đây không chỉ là những quả đạn từ trên biển, mà còn thể hiện bước tiến mới trong chiến tranh tự động của Ukraine, nhằm đối trọng Hạm đội Biển Đen và phá hủy cơ sở quân sự Nga tại Crimea cùng cầu Kerch.

Trên nền tảng X, Bộ Quốc phòng Ukraine công bố: "Đêm 1 rạng sáng 2/7/2025, Lực lượng Phòng thủ Miền Nam đã tung ra một chiến dịch cực kỳ chính xác, loại bỏ thành công ba mục tiêu radar Nebo‑M của Nga".

Một video dài 67 giây do quân đội Ukraine đăng tải ghi lại cảnh UAV ném bom được phóng từ mũi tàu không người lái, sau đó thả loạt bom xuống radar của Nga - minh chứng rõ nhất cho hiệu quả chiến thuật này.

So với UAV FPV đã được GUR dùng hồi tháng 3 để đánh radar và hệ thống tên lửa đất đối không, loại UAV bomber hiện nay mạnh hơn nhiều: khả năng mang đầu đạn lớn, tấn công nhiều mục tiêu cùng lúc, bay xa hơn và vẫn giữ được kết nối mà không cần lao thẳng vào mục tiêu.

Hơn thế, Ukraine sở hữu phiên bản UAV bomber có thể thả đạn dẫn đường với sức sát thương mạnh hơn nữa - một bước tiến lớn trong cuộc đua vũ khí không người lái.

Kênh Telegram Two Majors bình luận: "UAV bomber từ tàu USV đến Crimea, thả bom vào khu vực phía Tây bán đảo, cho thấy đối thủ đã ứng dụng hệ thống "thả bom từ trên biển" - tăng khả năng tấn công nhiều lần từ cùng một phương tiện bay".

Một UAV bomber đã bị lực lượng Nga thu hồi, trong khi tàu USV của Ukraine cũng bị Không quân Nga hạ gục - dù Nga không công bố hình ảnh. Theo Two Majors, Ukraine đã "thực chiến hóa" cách tác chiến mới, sử dụng mạng Starlink để điều khiển USV từ xa, chứng tỏ khả năng dùng phương tiện phi truyền thống rất hiệu quả.

Thông tin liên lạc trong chiến dịch này phức tạp: USV được trang bị nhiều hệ thống liên lạc vệ tinh và radio truyền thẳng đến UAV bomber, cho phép kiểm soát thiết bị theo thời gian thực từ mọi nơi. Con tàu không người lái đã trở thành trạm phóng, trung chuyển và điều khiển đa năng.

Ukraine ban đầu dùng UAV kamikaze tự hủy, nhưng sau đó nâng cấp để tái sử dụng: USV trở thành bệ phóng cho UAV FPV, tàu pháo không người lái... Các đợt tấn công vào Hạm đội Biển Đen đã báo động cho giới quân sự Mỹ về một hướng tiến tương lai của chiến tranh không người lái.

Đáng chú ý, đầu tháng 5, Ukraine đã triển khai tàu USV Magura V7 mang theo hai tên lửa AIM‑9X Sidewinder để bắn hạ hai chiến đấu cơ Su‑30 Nga trên Biển Đen - một chiến tích đáng ghi nhận. Trước đó tháng 12/2024, UAV Magura V5 được trang bị tên lửa R‑73 cũng hạ một trực thăng Mi‑8 Nga - bằng chứng rõ nét về bước tiến của Ukraine.

Quan trọng hơn, chiến dịch đêm 1- 2/7 không chỉ phá hủy radar; nó đã triệt tiêu chuỗi Điều khiển - Phát hiện - Hạ cánh của hệ thống radar Nebo‑M, vốn là mắt thần phát hiện mục tiêu khoảng 600 km. Mất Radar RLM‑M, RLM‑D và trạm điều khiển ở rìa Tây Crimea đồng nghĩa Nga đang bị "mù" trước các cuộc tấn công tầm xa như Storm Shadow, SCALP‑EG hay UAV kamikaze.

Với chiến lược tấn công liên tục vào radar và phòng không của Nga, dù số lượng USV phóng UAV bomber chưa rõ, kết quả hôm 2/7 cho thấy Ukraine chắc chắn sẽ tiếp tục phát triển loại vũ khí phi đối xứng này - gia tăng sức mạnh chiến đấu một cách đáng kể.

Trong khi các UAV điều khiển qua sóng radio đang dần bị vô hiệu hóa bởi các hệ thống tác chiến điện tử, Nga lại đang làm chủ một công nghệ hoàn toàn mới.

Nga làm chủ công nghệ UAV thế hệ mới

Từ đầu cuộc chiến toàn diện năm 2022 đến nay, cách thức chiến đấu trên chiến trường Ukraine liên tục thay đổi. Nếu năm 2022 là thời của xe tăng Nga lên ngôi thì năm 2023 là kỷ nguyên của chiến tranh chiến hào kiểu Thế chiến I tại Bakhmut. Năm 2024 tiếp tục chứng kiến sự trỗi dậy của drone FPV - những chiếc máy bay không người lái tấn công kiểu góc nhìn người thứ nhất.

Nhưng năm 2025 đã mở ra một chương mới: drone sợi quang - vũ khí tưởng chừng đơn giản nhưng đang làm thay đổi toàn bộ cục diện chiến sự.

Khác với các drone truyền thống hoạt động nhờ sóng vô tuyến, vốn dễ bị gây nhiễu bởi các thiết bị tác chiến điện tử, drone sợi quang truyền tín hiệu qua một sợi cáp quang được nối liền từ người điều khiển đến drone. Nhờ đó, chúng gần như miễn nhiễm với mọi nỗ lực phá sóng từ đối phương và không bị giới hạn bởi "chân trời sóng radio".

Một khi sợi cáp không bị đứt giữa chừng, tín hiệu hình ảnh và điều khiển từ người lái sẽ hoàn hảo cho tới khi drone lao thẳng vào mục tiêu.

Về cơ bản, drone sợi quang vẫn là loại FPV thông thường với khung sợi carbon, pin gắn trên thân và đầu đạn buộc phía dưới. Điểm khác biệt nằm ở cuộn cáp quang được gắn phía dưới bụng máy bay - một ống trụ nhẹ chứa hàng cây số dây quang siêu nhỏ, được thả ra dần theo chuyển động của drone.

Cơ chế này biến drone thành một loại vũ khí điều khiển qua dây tương tự tên lửa chống tăng TOW mà Mỹ phát triển từ thời Chiến tranh Lạnh.

"Nhờ khả năng điều khiển cực chính xác, hình ảnh rõ nét và bất chấp các hệ thống gây nhiễu từ cả địch lẫn ta, điều không hiếm trong một mặt trận phức tạp với nhiều đơn vị hoạt động chồng lấn như ở Ukraine, người sử dụng có thể điều khiển drone bay vào tận trong nhà kho hay nhà xưởng để quan sát và tấn công mục tiêu bên trong. Cũng nhờ sợi quang, drone hoạt động tốt cả trong rừng rậm hay các địa hình che chắn", chỉ huy đội FPV của trung đoàn Achilles thuộc quân đội Ukraine chia sẻ.

Từ năm 2023, khi các giải pháp AI nhằm vượt qua sóng gây nhiễu tỏ ra không ổn định và đắt đỏ, các kỹ sư Nga đã nghĩ đến một hướng đi "cũ mà mới": truyền tín hiệu bằng dây quang.

Kết quả là mẫu drone sợi quang đầu tiên được triển khai hàng loạt trên mặt trận Kursk vào tháng 8/2024. Sản phẩm mang tên Knyaz Vandal Novgorodsky, thuộc chương trình tăng tốc công nghệ quân sự Ushkuinik, do nhà khoa học chính trị Aleksey Chadaev khởi xướng.

Chỉ trong vài tháng, các drone này đã tàn phá toàn bộ mạng lưới hậu cần của Ukraine dọc biên giới Nga. "Chúng tôi không thể tiếp tế, không thể vận chuyển. Mọi tuyến đường đều bị giám sát", một quân y Ukraine tham chiến tại Sudzha kể lại. "Đi qua đó còn nguy hiểm hơn chơi cò quay".

Đến đầu năm 2025, các đơn vị tinh nhuệ như Rubicon và Sudny Den của Nga, vốn thành thạo sử dụng drone sợi quang, đã chuyển quân đến mặt trận Donetsk, nơi chúng nhanh chóng gây tổn thất lớn cho lực lượng Ukraine ở Pokrovsk và Toretsk.

Không khoanh tay đứng nhìn, Ukraine cũng bắt đầu đẩy mạnh nghiên cứu và sản xuất drone sợi quang. Các đơn vị tinh nhuệ như Lữ đoàn Azov (nay được nâng lên cấp quân đoàn) đã đi đầu trong việc thử nghiệm và triển khai công nghệ mới.

Tại một căn nhà nhỏ ở Donetsk, một kỹ sư trẻ có biệt danh "Barbara" đang lắp cánh quạt lên dron FPV, bên cạnh là dãy cuộn cáp quang nhập từ Trung Quốc qua trang thương mại điện tử AliExpress.

"Nay các nhà sản xuất trong nước đã bắt đầu vào cuộc và khá hiệu quả. Có thể chúng tôi mất chút thời gian, nhưng nay đang tăng tốc hết công suất", Barbara cho biết.

Hồi tháng 2, Lực lượng Hệ thống Không người lái Ukraine đã công bố sản phẩm "Silkworm" - một cuộn cáp sợi quang mô-đun có thể sử dụng cả cho drone bay lẫn xe mặt đất.

Tuy nhiên, việc huấn luyện phi công và chuẩn hóa quy trình vẫn là thách thức. "Chúng tôi đang thử nghiệm nhiều loại cáp khác nhau. Hiện chưa có quy trình chuẩn", Skhid - chỉ huy trung đoàn Achilles - thừa nhận.

Tính đến nay, mới chỉ khoảng 10% đơn vị drone Ukraine thực sự làm chủ công nghệ sợi quang. "Khi con số đó tăng lên 90%, cuộc chiến sẽ bước sang một giai đoạn mới", trung tá Kyrylo Veres - chỉ huy lữ đoàn K-2 nổi tiếng - nhận định.

Nhưng trong lúc đó, lợi thế hiện tại của Nga đang khiến phòng tuyến Ukraine gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt chiến dịch mùa hè đang ở đỉnh điểm.

Những cuộn cáp dài hơn đang được lắp cho drone cỡ lớn, cho phép chúng bay xa tới 15-20 km, vượt xa tầm với của các drone FPV thông thường. Hậu quả là các trung tâm hậu cần vốn nằm sâu phía sau tiền tuyến của Ukraine giờ cũng không còn an toàn.

Tháng 4 vừa qua, drone sợi quang Nga đã bắt đầu tấn công vào thành phố Kostiantynivka - đầu mối hậu cần quan trọng của Ukraine, cách tiền tuyến Toretsk chỉ hơn 10 km.