Bỏ giấy phép xây dựng: Hướng tới mục tiêu đơn giản hoá các thủ tục hành chính

Giới chuyên gia đánh giá, việc bỏ giấy phép xây dựng là bước đi phù hợp, tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp. Tuy nhiên, làm sao để vẫn kiểm soát được chất lượng công trình, tránh tình trạng phá nát kiến trúc đô thị khi bỏ giấy phép?

Chuyển động từ chính sách thượng tầng

Cuối tháng 5 vừa qua, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký ban hành Công điện số 78, yêu cầu Bộ Xây dựng tập trung rà soát, cắt giảm và đơn giản hóa toàn diện các thủ tục hành chính trong lĩnh vực xây dựng. Trong đó, việc cắt giảm thủ tục cấp giấy phép xây dựng đối với các công trình đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc thuộc khu vực đã có thiết kế đô thị là một trọng tâm rõ ràng.

Chủ trương này được đặt ra trong bối cảnh Chính phủ kiên định với quan điểm cải cách mạnh mẽ, xóa bỏ rào cản không cần thiết cho người dân, doanh nghiệp. Phát biểu tại phiên họp Chính phủ chuyên đề ngày 22/5, Thủ tướng nhấn mạnh: “Đất thì người dân có quyền sử dụng, xây dựng. Còn Uỷ ban Nhân dân xã, phường có trách nhiệm đi kiểm tra xem việc xây dựng có đúng không. Sao phải bắt người dân đi xin giấy phép?”.

Theo đó, Bộ Xây dựng đang thực hiện rà soát toàn diện hệ thống văn bản pháp lý - từ Luật Xây dựng cho đến các nghị định, thông tư - để đề xuất sửa đổi, đặc biệt là với mục tiêu hoàn thiện trong năm 2025. Đây là lần đầu tiên trong nhiều năm, vấn đề bỏ giấy phép xây dựng được nêu rõ thành một định hướng chính sách có lộ trình cụ thể.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Danh Huy xác nhận, các khu vực đã được phê duyệt quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc có thiết kế đô thị sẽ là những nơi đầu tiên được miễn giấy phép. “Những khu vực này đã có sự quản lý rõ ràng của Nhà nước thì có thể bỏ ngay thủ tục này. Người dân sẽ có nhiều thuận lợi, còn cơ quan Nhà nước thì giảm được chi phí,” ông Huy phát biểu tại họp báo Chính phủ thường kỳ chiều 4/6.

"Đây là một nội dung nhận được rất nhiều sự quan tâm. Theo ý kiến của Bộ Xây dựng, vấn đề này liên quan đến Luật Xây dựng, Luật Quy hoạch đô thị, cùng các nghị định và thông tư hướng dẫn thi hành. Việc xem xét bỏ thủ tục xin cấp phép xây dựng đối với một số khu vực, công trình cụ thể trong quy hoạch chi tiết sẽ mang lại lợi ích rõ ràng cho người dân. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu thời gian thực hiện thủ tục hành chính mà còn giảm bớt những lo lắng, phiền hà cho người dân khi phải đi lại, hoàn thiện hồ sơ xin phép xây dựng", ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam nhận định.

Thực trạng cấp giấy phép xây dựng

Trong thực tế, thủ tục xin giấy phép xây dựng lâu nay vẫn là một trong những bước gây phiền hà và tốn kém nhất cho người dân. Từ quy trình hồ sơ, nộp bản vẽ, xin ý kiến thẩm định đến kiểm tra hiện trường, mỗi căn nhà cấp 4 ở khu dân cư cũng có thể mất hàng tuần, thậm chí hàng tháng mới hoàn tất thủ tục - nếu suôn sẻ. Còn với doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp bất động sản vừa và nhỏ, đây có thể là “nút thắt cổ chai” kéo dài thời gian triển khai dự án, phát sinh chi phí không nhỏ.

Trong khi đó, việc quản lý xây dựng hiện nay đã có nhiều lớp pháp lý ràng buộc - từ quy hoạch, tiêu chuẩn kỹ thuật đến giám sát địa phương. Tuy nhiên, vì vẫn còn tồn tại cơ chế xin-cho, nên người dân muốn xây dựng hợp pháp cũng phải mất công, mất của, thậm chí… mất kiên nhẫn.

Bộ Xây dựng cũng thẳng thắn thừa nhận, toàn bộ thủ tục cấp phép xây dựng hiện nay đã được phân cấp về địa phương. Nhưng việc mỗi nơi áp dụng một cách khác nhau khiến nhiều quy định trở nên hình thức. Cùng một hồ sơ xin phép, có thể nơi yêu cầu bổ sung hồ sơ, nơi lại phê duyệt ngay. Sự thiếu thống nhất này gây mệt mỏi cho người dân và trở thành một rào cản thực sự trong môi trường đầu tư.

Bước tiến cho người dân

Khi giấy phép xây dựng, vốn là rào cản hành chính, được loại bỏ ở các khu vực đã có quy hoạch chi tiết, người dân sẽ là đối tượng hưởng lợi đầu tiên. Không cần xếp hàng chờ đợi, không cần lo lắng về thủ tục, họ có thể chủ động hơn trong kế hoạch xây dựng nhà ở, giảm thời gian, chi phí và áp lực tâm lý.

Việc cắt bỏ thủ tục cấp phép đồng nghĩa với yêu cầu rất cao về chất lượng quy hoạch chi tiết. Mọi thông tin liên quan đến mật độ xây dựng, số tầng, khoảng lùi, hệ thống hạ tầng kỹ thuật đều phải thể hiện rõ ràng trên bản quy hoạch và được công bố công khai.

"Để bỏ giấy phép xây dựng, chúng ta cần chuẩn bị rất nhiều điều kiện, bởi đây không phải là câu chuyện đơn giản rằng người dân có thể xây dựng tùy ý theo ý mình. Bỏ giấy phép xây dựng ở những khu vực đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 và thiết kế đô thị đồng nghĩa với việc toàn bộ các nội dung trong quy hoạch phải được thể hiện rõ ràng và đầy đủ. Cụ thể, quy hoạch chi tiết cần xác định rõ các yếu tố như: số tầng được phép xây dựng, mật độ xây dựng, khoảng lùi, hệ thống cây xanh, cũng như phương án kết nối với hạ tầng kỹ thuật chung. Đây là những nội dung có ý nghĩa rất quan trọng", ông Trần Ngọc Chính nhấn mạnh.

Để đảm bảo công tác hậu kiểm phát huy hiệu quả, chính quyền cơ sở giữ vai trò then chốt. Việc phân cấp mạnh mẽ cho địa phương, đặc biệt là phường xã, là điều kiện tiên quyết để kiểm tra và xử lý kịp thời các sai phạm trong xây dựng.

"Chúng ta đang trong quá trình tinh giản bộ máy và hướng tới mô hình chính quyền cơ sở hai cấp. Trong bối cảnh đó, cấp cơ sở - cụ thể là xã, phường - giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc quản lý kiến trúc, xây dựng trên địa bàn. Tôi cho rằng, để thực hiện tốt việc này, cần có cơ chế thanh tra phù hợp với đặc điểm quản lý đô thị. Thay vì chỉ dựa vào lực lượng thanh tra cấp thành phố như trước, cần trao quyền kiểm tra và xử lý vi phạm cho lực lượng thanh tra tại các đơn vị cơ sở. Đồng thời, đội ngũ cán bộ cấp phường, xã cần có năng lực chuyên môn vững vàng, hiểu biết pháp luật và đủ năng lực để thực hiện hiệu quả công tác quản lý trật tự xây dựng", ông Trần Ngọc Chính nêu quan điểm.

Bên cạnh đó, ông Trần Ngọc Chính cũng cho rằng việc người dân tự lập hồ sơ xây dựng và đăng ký với chính quyền sẽ tạo điều kiện cho cơ chế giám sát hai chiều, từ khâu tiền kiểm đến hậu kiểm. Nếu được triển khai nghiêm túc, mô hình này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn giảm áp lực cho cơ quan nhà nước.

Một trong những điểm đáng chú ý là yêu cầu nâng cao trình độ chuyên môn của cán bộ cấp cơ sở, nhất là năng lực đọc hiểu bản vẽ quy hoạch, thẩm định hồ sơ và phát hiện sai phạm. Đây được xem là điều kiện tiên quyết để công tác hậu kiểm đạt hiệu quả thực chất.

Sự chuyển đổi này, vì thế, không chỉ là bài toán kỹ thuật pháp lý, mà là một thách thức trong tổ chức thực thi. Nếu thiếu hệ thống giám sát công bằng và minh bạch, rất có thể sẽ xuất hiện những công trình lấn chiếm, sai lệch quy hoạch hoặc vi phạm an toàn - mà không ai chịu trách nhiệm cụ thể. Bỏ giấy phép không có nghĩa là bỏ quản lý. Một cơ chế giám sát minh bạch, hiệu quả, thay vì cơ chế xin cho cũ - mới, chính là câu trả lời cơ bản nhất. Chỉ khi đó, người dân mới thực sự được trao quyền và niềm tin.

Việc Chính phủ và Bộ Xây dựng xem xét bỏ giấy phép xây dựng là một bước đi mang tính đột phá. Nó phản ánh tinh thần cải cách hành chính mạnh mẽ và khát vọng tạo thuận lợi tối đa cho người dân. Nhưng như mọi cải cách, sự thành công sẽ không đến từ văn bản, mà từ cách chúng ta thực thi.