Những người giữ lửa tiếng khèn Mông giữa đại ngàn Tây Bắc

Ông Thào đang say sưa dạy khèn cho những đứa trẻ trong bản.

Tâm hồn dân tộc trong tiếng khèn

Giữa bạt ngàn núi rừng Lai Châu, tiếng khèn Mông khi réo rắt, lúc dìu dặt khoan thai, như lời tâm tình gửi đất trời. Không chỉ là nhạc cụ dân tộc, khèn Mông là biểu tượng của văn hóa, là linh hồn của cộng đồng và thế giới tâm linh người Mông.

Tiếng khèn hiện diện trong mọi nghi lễ – từ lễ hội, đám cưới đến ma chay – và là thước đo sự trưởng thành của người đàn ông Mông. Một chàng trai biết thổi khèn, múa khèn sẽ được cộng đồng quý trọng, được xem là đã khôn lớn, đủ trưởng thành để dựng vợ gả chồng.

Tuy nhiên, trước sự thay đổi của đời sống hiện đại, nguy cơ mai một tiếng khèn ngày càng rõ rệt. Trong bối cảnh đó, những người như ông Giàng A Cháng hay ông Lý Páo Thào đang lặng lẽ "giữ lửa", truyền dạy khèn Mông cho thế hệ trẻ, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc nơi vùng cao biên giới.

Tận tâm giữ nghề giữa ngàn xanh

Sinh ra và lớn lên tại bản Pan Khèo, xã Sin Suối Hồ của tỉnh Lai Châu, ông Giàng A Cháng đã sớm gắn bó với tiếng khèn. Ngay từ thuở nhỏ, theo cha đi thổi khèn phục vụ lễ hội, đám cưới, ông đã được hun đúc đam mê từ gia đình. Năm 20 tuổi, ông đã sử dụng thuần thục cây khèn và trở thành một trong những thanh niên thổi khèn giỏi của bản.

Từ đó đến nay, chiếc khèn trở thành người bạn tri kỷ – đồng hành cùng ông trong mọi vui buồn của cuộc sống.

Nhận thấy nguy cơ tiếng khèn bị mai một, nhiều năm qua, ông Cháng đã chủ động mở các lớp truyền dạy khèn Mông cho thanh thiếu niên trong bản. Lớp học thường tổ chức vào thứ Bảy, Chủ nhật và dịp hè – khi các em nhỏ có nhiều thời gian.

Ban đầu, học viên được làm quen cách cầm khèn, luyện ngón tay, học lấy hơi sâu, dài. Sau khi quen tay, các em bắt đầu học những bài khèn đơn giản, phục vụ trong lễ hội, cưới xin, ma chay...

Bằng phương pháp "cầm tay chỉ việc" đầy kiên nhẫn, ông Cháng đã giúp nhiều học trò thành thạo kỹ thuật thổi khèn. Em Giàng A Thể (ở bản Pan Khèo) chia sẻ: "Ban đầu em gặp nhiều khó khăn, nhưng nhờ sự hướng dẫn tận tình của thầy, đến nay em đã thổi được một số bài khèn truyền thống".

Gìn giữ bản sắc bằng tấm lòng người thầy

Không chỉ có ông Cháng, tại bản Tả Lèng (cùng xã Sin Suối Hồ), ông Lý Páo Thào – Trưởng Câu lạc bộ khèn Mông – cũng đang truyền dạy tiếng khèn cho hơn 20 học viên. Với ông Thào, tiếng khèn không chỉ là âm nhạc, mà còn là "lời răn dạy" về đạo lý sống, đạo làm người.

Bên cạnh truyền dạy kỹ thuật, ông thường kể cho học trò nghe các truyền thuyết về cây khèn, về ý nghĩa nhân văn của chiếc khèn trong đời sống người Mông.

Tiếng khèn của ông, theo lời các học trò, không chỉ vang lên như một bản nhạc, mà còn chứa đựng cả những triết lý sống giản dị mà sâu sắc: phải đoàn kết, chăm chỉ, sống có tình nghĩa, biết giúp đỡ nhau khi gặp khó khăn.

Với người Mông, khèn hiện diện trong mọi bước ngoặt cuộc đời: lúc đón xuân, lúc cưới vợ, lúc tiễn biệt người thân. Những thanh âm ấy trở thành ngôn ngữ đặc biệt – lời nhắn gửi với tổ tiên, trời đất và cả cộng đồng.

Theo cán bộ văn hóa – xã hội xã Sin Suối Hồ, hàng năm địa phương đều tổ chức các ngày hội giao lưu văn hóa, trong đó có trình diễn khèn Mông. Tuy nhiên, trước sự phát triển của đời sống hiện đại, giới trẻ không còn mặn mà với nhạc cụ dân tộc. Việc những nghệ nhân như ông Cháng, ông Thào kiên trì truyền dạy miễn phí là hành động vô cùng đáng trân trọng.

Giờ đây, giữa đại ngàn Tây Bắc, những lớp học khèn vẫn đều đặn vang lên thanh âm của khèn Mông – đôi khi là bản khèn buồn tiễn biệt, có khi là âm điệu vui đón xuân, có lúc lại là tiếng khèn đầy xúc cảm tiễn người yêu về làm dâu...

Với quan niệm "còn sức khỏe, còn cống hiến", những người như ông Cháng, ông Thào vẫn bền bỉ "giữ lửa" cho tiếng khèn Mông. Họ không chỉ giữ một nhạc cụ truyền thống, mà giữ gìn cả một phần hồn cốt của dân tộc giữa đại ngàn Tây Bắc.