Nhà ở đa thế hệ: Khi mái nhà trở thành không gian chữa lành

Trong những năm gần đây, cụm từ nhà ở đa thế hệ (Intergenerational Housing) dần xuất hiện nhiều hơn trong các hội thảo chuyên đề về sức khỏe cộng đồng, phúc lợi xã hội và chính sách nhà ở tại nhiều quốc gia phát triển trên thế giới. Không còn đơn thuần là giải pháp về chỗ ở, mô hình này ngày càng được nhìn nhận như một liều "vitamin tinh thần" giúp hàn gắn khoảng trống vô hình giữa các thế hệ, từ đó nâng cao chất lượng sống cho con người trong xã hội hiện đại.

Tìm lại sợi dây kết nối

Ở rất nhiều quốc gia, đặc biệt là tại các thành phố lớn, áp lực của cuộc sống hiện đại đang dần bóp nghẹt các mối quan hệ tự nhiên giữa người với người. Người trẻ bận rộn mưu sinh, người già lặng lẽ trong những căn hộ độc thân hoặc trại dưỡng lão, các gia đình nhỏ dần khép mình trong không gian riêng tư. Sự cô đơn trở thành “bệnh dịch ngầm” của thế kỷ 21, điều đáng nói, nó không chừa bất cứ độ tuổi nào.

Trong bối cảnh ấy, mô hình nhà ở đa thế hệ xuất hiện như một làn gió mới, giúp mọi người tìm lại sợi dây kết nối vốn dĩ rất tự nhiên nhưng lâu nay bị bỏ quên. Đây không chỉ đơn thuần là việc sắp xếp chỗ ngủ, căn bếp chung hay phòng khách rộng mở, mà sâu xa hơn là hành trình làm bạn, lắng nghe và chăm sóc nhau giữa những thế hệ cách biệt tuổi tác.

Hà Lan nổi bật với nhiều sáng kiến nhà ở sáng tạo dành cho người cao tuổi. Việc chăm sóc và hỗ trợ người cao tuổi là một phần quan trọng trong hệ thống nhà ở của quốc gia này. Điển hình là dự án Humanitas tại thành phố Deventer, nơi cho phép sinh viên đại học sống miễn phí cùng người già như một phần của nỗ lực chống lại các ảnh hưởng tiêu cực của tuổi già. Đổi lại một căn hộ nhỏ miễn phí, mỗi sinh viên được yêu cầu dành ít nhất 30 giờ mỗi tháng để hỗ trợ các cư dân lớn tuổi - từ việc xem thể thao cùng nhau, trò chuyện khi họ ốm cho đến đơn giản là mang lại cảm giác có người bên cạnh bầu bạn. Mô hình này đã giúp xoa dịu sự cô đơn, tạo ra một nhịp sống mới, kết nối thế hệ trẻ với người già.

Tại Beekmos, Houten (Hà Lan), một dự án đặc biệt đã được triển khai nhằm kết nối những phụ nữ trẻ - phần lớn là các bà mẹ đơn thân hoặc người có hoàn cảnh khó khăn - với các cư dân cao tuổi trong một mô hình sống hỗ trợ. Dự án gồm 17 căn hộ: 13 dành cho các cô gái trẻ không thể sống với gia đình, 4 căn còn lại dành cho các “huấn luyện viên” - là những người cao tuổi được lựa chọn. Người lớn tuổi ở đây là hàng xóm, là người đồng hành, tư vấn và truyền đạt kinh nghiệm sống cho thế hệ trẻ. Mối quan hệ này mang lại lợi ích song hành: người trẻ được hướng dẫn, người già tìm thấy ý nghĩa mới trong cuộc sống - một dạng “liều thuốc tinh thần” đầy giá trị trong tuổi xế chiều.

Tại Valladolid (Tây Ban Nha), một dự án tương tự giữa chính quyền thành phố và công ty nhà ở xã hội đã cho phép sinh viên đại học sống cùng người già. Người cao tuổi được mở rộng mối quan hệ xã hội, còn sinh viên được giảm tiền thuê bằng cách hỗ trợ đời sống hàng ngày cho “hàng xóm” lớn tuổi. Các trường đại học trực tiếp tuyển chọn sinh viên và phân công nhiệm vụ theo thỏa thuận với công ty nhà ở. Mô hình này được đánh giá là hiệu quả, khi vai trò của sinh viên và người cao tuổi đều được xác định rõ ràng.

Còn ở các nước như Anh, Mỹ, Canada đang áp dụng hai hình thức phổ biến: Một là hình thức home-sharing (chia sẻ nhà ở): Một người cao tuổi sở hữu ngôi nhà rộng rãi với những căn phòng trống sẵn lòng cho cho sinh viên, nhân viên trẻ thuê với giá ưu đãi. Đổi lại, người trẻ giúp đỡ họ những việc vặt trong nhà, trò chuyện, đưa đón hoặc đơn giản chỉ là bầu bạn; Hai là hình thức cộng đồng đa thế hệ: Những khu dân cư được quy hoạch bài bản với mục tiêu tạo điều kiện cho nhiều thế hệ sống gần nhau, chia sẻ tiện ích chung, hỗ trợ lẫn nhau về đời sống, y tế, giáo dục, từ đó hình thành những "ngôi làng thu nhỏ" giàu chất nhân văn.

Vẹn cả đôi đường

Không thể phủ nhận, chi phí nhà ở là một trong những gánh nặng với người trẻ hiện nay. Nhờ mô hình chia sẻ nhà ở, người trẻ có thể giảm bớt áp lực chi tiêu trong giai đoạn lập nghiệp, tích lũy tài chính cho những mục tiêu lâu dài hơn. Về phía người già, khoản thu từ việc cho thuê giúp họ chủ động hơn về tài chính, không phụ thuộc hoàn toàn vào lương hưu hay trợ cấp, đồng thời có thêm phương tiện chăm sóc sức khỏe tốt hơn khi tuổi cao.

Nếu như áp lực tài chính là "nút thắt cứng" với người trẻ, thì sự cô đơn là "nút thắt mềm" nhưng vô cùng nguy hiểm với người già. Theo thống kê của WHO, cô đơn và trầm cảm ở người cao tuổi đang trở thành vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng báo động, thậm chí ảnh hưởng tiêu cực đến tuổi thọ, khả năng miễn dịch và nguy cơ bệnh lý tim mạch. Khi có thêm người trẻ trong không gian sống, người già có thêm người lắng nghe, trò chuyện, sẻ chia những thăng trầm của cuộc sống. Chỉ một tách trà chiều, một cuộc dạo bộ quanh công viên, hay vài phút kể chuyện cho nhau nghe cũng có thể tạo nên phép màu tinh thần.

Ngược lại, người trẻ cũng học hỏi được từ thế hệ đi trước vô vàn bài học về kỹ năng sống, cách đối nhân xử thế, kinh nghiệm nghề nghiệp, và cả những câu chuyện lịch sử sống động vượt xa sách vở.

Một mái nhà - nhiều tầng giá trị

Suy cho cùng, điều mà mô hình nhà ở đa thế hệ mang lại không chỉ là một nơi cư trú, mà là một không gian chữa lành cho những vết nứt vô hình trong xã hội hiện đại. Đó là nơi người già có thể thấy mình vẫn hữu ích, người trẻ tìm được sự dìu dắt, cả hai thế hệ cùng nhau xây dựng những ký ức đời thường giản dị nhưng vô giá.

Các mô hình như Humanitas hay Beekmos ngoài việc là giải pháp về chỗ ở còn là những chương trình kiến tạo cộng đồng. Việc thiết kế không gian khuyến khích tương tác, kết nối thế hệ và duy trì hoạt động ý nghĩa là những yếu tố then chốt để người cao tuổi có thể sống trọn vẹn những năm tháng cuối đời - sống lâu, sống có chất lượng.

Ở tầm nhìn dài hạn, nhà ở đa thế hệ không chỉ là giải pháp tình thế cho vài nhóm đối tượng riêng lẻ mà còn là chiến lược thông minh nhằm giảm áp lực lên hệ thống phúc lợi xã hội. Khi người già được hỗ trợ ngay tại nhà mình, hệ thống y tế giảm tải, các viện dưỡng lão giảm áp lực, trong khi tinh thần cộng đồng được khơi dậy mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Với các nhà hoạch định chính sách, đây cũng là hướng đi khả thi để giải bài toán an sinh xã hội bền vững trong bối cảnh tốc độ già hóa dân số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu.