Xuất khẩu thép Việt Nam đối mặt nhiều thách thức

Thách thức kép: Điều tra phòng vệ thương mại và chi phí đầu vào tăng cao

Theo thống kê mới nhất từ Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), 5 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu 2,9 triệu tấn thép, trị giá 3,18 tỷ USD, tăng lần lượt 82% về lượng và 24% về trị giá so với cùng kỳ năm trước. 

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế, mặc dù kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng khả quan, nhưng ngành thép đang phải gồng mình ứng phó với hàng loạt vụ kiện phòng vệ thương mại tại các thị trường chủ lực.

"Cơn bão" phòng vệ thương mại đã và đang tiếp tục hình thành, hàng loạt vụ kiện phòng vệ thương mại đối với thép Việt tại các thị trường như Hoa Kỳ, EU và Canada....Cụ thể, Mỹ khởi xướng điều tra chống bán phá giá thép thanh vằn (rebar) xuất xứ Việt Nam, với mức biên độ sơ bộ lên tới 115,4%, khiến hàng chục nghìn tấn thép phải chịu thuế cao hoặc tạm ngừng xuất khẩu; Liên minh châu Âu (EU) áp thuế chống bán phá giá tạm thời 12,1% lên thép tấm cán nóng Việt Nam, gây gián đoạn nguồn cung cho các khách hàng công nghiệp lớn; Canada lần lượt mở hai điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với thép đai (steel strapping) và thép dây cacbon, buộc doanh nghiệp phải nộp hồ sơ chứng minh tính cạnh tranh.

Thép cốt bê tông Việt Nam hiện chiếm 8,2% thị phần nhập khẩu vào Mỹ trong giai đoạn 4/2024 – 3/2025.

Mới đây nhất, ngày 4/6, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) chính thức tiếp nhận hồ sơ đề nghị tiến hành điều tra về chống bán phá giá (CBPG) và chống trợ cấp (CTC) đối với sản phẩm thép cốt bê tông nhập khẩu từ Việt Nam. 

Hơn thế nữa, từ ngày 4/6, sắc lệnh nâng thuế nhập khẩu nhôm, thép vào Mỹ lên mức 50% chính thức có hiệu lực. Theo lập luận của Chính quyền Tổng thống Donald Trump, sắc lệnh thuế mới là nhằm bảo vệ ngành công nghiệp nội địa và thuế quan mới sẽ áp dụng rộng rãi với tất cả các mặt hàng nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ, gồm nhiều nước, trong đó có cả Việt Nam. 

Trao đổi với phóng viên, ông Đinh Quốc Thái, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) nhận định, thuế nhập khẩu thép vào Mỹ tăng gấp đôi từ 25% lên 50% sẽ có ảnh hưởng đến giá thép trên thị trường toàn cầu. Việt Nam cũng không tránh khỏi, ở cả 2 chiều xuất - nhập đều bị ảnh hưởng do chuỗi cung ứng thép toàn cầu liên kết chặt chẽ. "Chắc chắn thép xuất khẩu vào thị trường Mỹ sẽ bị tác động tiêu cực. Không những thế, thép Việt còn gặp khó tại gần 30 thị trường truyền thống hiện nay nữa", ông Thái nhấn mạnh.

Đồng thời, ông Thái phân tích, có thể thấy, các chính sách thuế quan và rào cản thương mại đã và đang làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, khiến giá nguyên liệu đầu vào của ngành thép tăng lên. Hầu hết nguyên liệu thô như quặng sắt, phôi thép, than cốc - chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí sản xuất thép vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài. Vì vậy dẫn đến giá thép nguyên liệu và thành phẩm trong nước tăng theo. Khi chi phí sản xuất tăng, giá cả thép thành phẩm cũng sẽ bị đẩy lên cao. Đó là còn chưa kể đến cước phí vận tải biển vẫn neo ở mức cao do khan hiếm khoang. 

Giải pháp ứng phó: minh bạch, đa dạng và phòng vệ

Có thể thấy, áp lực thuế chống bán phá giá và tự vệ đang đe dọa dòng chảy xuất khẩu, đặt ra yêu cầu cấp bách về nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa thị trường và tăng cường hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp.

Trước làn sóng biện pháp phòng vệ thương mại, các chuyên gia đề xuất cấn nhanh chóng tăng cường năng lực phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp thép. Đồng thời, thực hiện hiệu quả hệ thống cảnh báo sớm. Bộ Công Thương, VSA và các hiệp hội ngành nghề cần xây dựng cơ chế cập nhật thông tin kiện tụng, hướng dẫn doanh nghiệp chuẩn bị hồ sơ tự vệ. 

Ông Thái cho hay, VSA đề xuất cơ quan quản lý nhà nước tiếp tục nắm bắt, cập nhật thông tin, cảnh báo sớm cho doanh nghiệp và hiệp hội, giúp các doanh nghiệp sản xuất thép Việt Nam chủ động có kế hoạch ứng phó từ xa, từ sớm nhằm tìm ra các cơ hội và hạn chế các rủi ro đối với sự thay đổi chính sách thương mại của các nước lớn.

Sự kết hợp giữa chi phí đầu vào đi lên và thuế chống phá giá làm gia tăng chi phí sản xuất, co hẹp biên lợi nhuận của doanh nghiệp ngay trên "sân nhà".

Đặc biệt, doanh nghiệp xuất khẩu cần hướng tới tập trung đa dạng hóa thị trường và nâng cao giá trị gia tăng. Trong đó, mở rộng sang thị trường mới: Đông Nam Á, Nam Á, Trung Đông và châu Phi - những vùng có tốc độ đô thị hóa cao, nhu cầu thép xây dựng, công nghiệp tăng mạnh. Song song đó, đẩy mạnh xuất khẩu qua FTA, tận dụng ưu đãi thuế quan CPTPP, EVFTA, RCEP, UKVFTA để giảm giá thành, tăng sức cạnh tranh trước thép nhập khẩu.

Về lâu dài, các chuyên gia đều khuyến nghị, doanh nghiệp cần phát triển sản phẩm chế biến sâu: Thay vì chỉ xuất khẩu thép phôi và cán nóng, doanh nghiệp cần đầu tư dây chuyền cán nguội, mạ kẽm, thép hợp kim đặc chủng để gia tăng giá trị bán hàng. 

Đặc biệt, doanh nghiệp cần chú trọng cải thiện chuỗi giá trị nội địa và minh bạch hóa; Tích hợp chuỗi khép kín, đầu tư hạ tầng khai thác quặng, nhà máy luyện, cán xong trong nước để giảm phụ thuộc nhập khẩu nguyên liệu; áp dụng truy xuất nguồn gốc. Công bố minh bạch về xuất xứ, quy trình sản xuất, tiêu chuẩn chất lượng, giúp xây dựng thương hiệu "Made in Vietnam" uy tín. 

"Trong bối cảnh thị trường thép toàn cầu chứng kiến nhiều biến động về thuế quan và chi phí đầu vào, Việt Nam cần triển khai đồng bộ giải pháp phòng vệ thương mại, đa dạng hóa thị trường và nâng cao chuỗi giá trị nội địa. Chỉ khi doanh nghiệp tập trung vào chất lượng - minh bạch - sáng tạo thì mới vượt qua "bão" kiện tụng, giữ vững đà tăng trưởng xuất khẩu thép và góp phần ổn định nền kinh tế", ông Thái nhấn mạnh./.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!