Thặng dư thương mại lên mức kỷ lục, nguy cơ về hàng rào thuế quan
Thặng dư thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đang ngày càng gia tăng, khiến mối quan hệ kinh tế song phương đứng trước những thách thức mới.
Theo số liệu mới công bố của Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR), trong năm 2024, thâm hụt thương mại của Hoa Kỳ với Việt Nam đạt mức kỷ lục 123,5 tỷ USD, tăng 18,1% so với năm trước. Cụ thể, Hoa Kỳ xuất khẩu sang Việt Nam khoảng 13,1 tỷ USD, trong khi nhập khẩu từ Việt Nam lên tới 136,6 tỷ USD. Đây là mức chênh lệch lớn nhất trong lịch sử quan hệ thương mại giữa hai quốc gia.
Chỉ tính riêng 4 tháng đầu năm 2025, thặng dư thương mại của Việt Nam với Hoa Kỳ tiếp tục tăng mạnh, đạt gần 37,7 tỷ USD, cao hơn 24,9% so với cùng kỳ năm ngoái. Riêng tháng 5/2025, thặng dư thương mại song phương ước đạt 12,2 tỷ USD, tăng 42% so với cùng kỳ năm trước và là tháng có mức tăng cao nhất từ trước đến nay.
Đà tăng trưởng mạnh mẽ này một mặt phản ánh sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam tại thị trường Hoa Kỳ, mặt khác lại đặt ra nhiều dấu hỏi về tính bền vững và khả năng gây ra phản ứng chính sách từ phía Hoa Kỳ – nhất là khi quốc gia này đang gia tăng giám sát cán cân thương mại với các đối tác có thặng dư lớn.
Việt Nam xuất khẩu lượng lớn nông sản vào Hoa Kỳ hàng năm
Trong bối cảnh thặng dư thương mại ngày càng giãn rộng, các cơ quan chức năng Hoa Kỳ đã nhiều lần bày tỏ quan ngại. Đặc biệt, từ tháng 4/2025, Hoa Kỳ đã đặt Việt Nam vào danh sách "giám sát đặc biệt", đồng thời cảnh báo khả năng áp dụng thuế đối ứng nếu không có giải pháp cân bằng kịp thời.
Từ đó, một số đề xuất đang được cân nhắc bao gồm mức thuế đối ứng lên đến 46% đối với các mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, áp dụng theo hướng "thuế đối ứng tương xứng".
Theo nguồn tin từ Reuters, Nhà Trắng đang gia tăng áp lực buộc Việt Nam phải mở rộng thị trường nhập khẩu hàng hóa Hoa Kỳ, đặc biệt là nhóm hàng giá trị cao như máy móc, công nghệ, khí hóa lỏng (LNG) và nông sản.
Hiện Việt Nam vẫn đang trong quá trình đàm phán với Hoa Kỳ, chưa có quyết định chính thức về thuế quan, nhưng theo các chuyên gia thương mại quốc tế, nếu nước ta không có hành động sớm, những điều chỉnh thuế có thể được ban hành sau tháng 7/2025 - thời điểm Hoa Kỳ sẽ hoàn tất đánh giá các đối tác thương mại lớn.
Điều tiết cán cân mà vẫn bảo vệ đà xuất khẩu bền vững
Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu, trong bối cảnh đó, việc điều tiết lại cán cân thương mại không chỉ là yêu cầu từ phía Hoa Kỳ mà còn là động thái chiến lược để Việt Nam giữ vững vị thế đối tác tin cậy, tránh những rủi ro về chính sách và thuế quan có thể xảy ra trong thời gian tới.
Kể từ ngày 1/4/2025, Việt Nam đã giảm thuế suất về 0% với hầu hết các mặt hàng ngô, đậu nành từ Hoa Kỳ; đồng thời đã duyệt toàn bộ 61 hồ sơ đăng ký giống cây trồng biến đổi gene của các doanh nghiệp Hoa Kỳ. Hiện có 509 doanh nghiệp sản xuất thịt, sản phẩm từ thịt và 232 doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản của Hoa Kỳ đã được cấp phép vào thị trường Việt Nam.
"Việc Việt Nam điều chỉnh cán cân thương mại với Hoa Kỳ không chỉ là hành động "đối phó" ngắn hạn, mà còn là giải pháp lâu dài để duy trì sự ổn định trong mối quan hệ kinh tế song phương", ông Hiếu nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, ông Hiếu phân tích, thực tế cho thấy, việc tăng nhập khẩu từ Hoa Kỳ, nhất là ở những nhóm hàng có giá trị cao, cũng giúp Việt Nam tiếp cận công nghệ mới, hiện đại hóa sản xuất và đa dạng hóa nguồn cung – đặc biệt trong bối cảnh các chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái cấu trúc. Đây cũng là một cách giúp nền kinh tế Việt Nam giảm phụ thuộc vào một vài thị trường truyền thống như Trung Quốc, đồng thời nâng tầm trong mạng lưới cung ứng toàn cầu.
Về vấn đề này, ông Kevin Morgan, đại diện Hội đồng Doanh nghiệp Hoa Kỳ - Việt Nam nhận định: "Nếu thặng dư thương mại tiếp tục ở mức quá cao có thể gây khó cho cả đầu tư và thương mại hai chiều Hoa Kỳ - Việt Nam. Việc Việt Nam chủ động cân bằng không chỉ giúp giảm rủi ro thuế quan, mà còn tạo ra không gian hợp tác bền vững hơn".
Nhiều nỗ lực đã được thực hiện nhằm tăng nhập khẩu chính ngạch từ Hoa Kỳ.
Có thể thấy, trước áp lực từ phía Hoa Kỳ, Việt Nam đã thể hiện rõ thiện chí hợp tác. Nhiều nỗ lực đã được thực hiện nhằm tăng nhập khẩu chính ngạch từ Hoa Kỳ. Trong nửa đầu năm 2025, Việt Nam đã đàm phán và ký một loạt bản ghi nhớ nhập khẩu các mặt hàng chiến lược từ Hoa Kỳ như khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), thiết bị hàng không (trong đó có đơn hàng với Boeing), các dòng máy công nghiệp cao cấp và công nghệ xanh.
Hơn thế nữa, các cơ quan quản lý của Việt Nam cũng đang siết chặt các quy định về xuất xứ hàng hóa để tránh tình trạng gian lận thương mại. Đặc biệt là việc hàng hóa Trung Quốc đội lốt xuất xứ Việt Nam để xuất khẩu sang Hoa Kỳ nhằm tránh thuế. Thời gian gần dây, Bộ Công thương cùng Tổng cục Hải quan đã triển khai loạt biện pháp kiểm tra, hậu kiểm tại các khu công nghiệp, đồng thời phối hợp với phía Hoa Kỳ trong chia sẻ thông tin và kiểm soát chuỗi cung ứng.
Để góp phần thực hiện những cam kết thu hẹp chênh lệch cán cân thương mại, Việt Nam đã tăng cường mua hàng hóa từ Hoa Kỳ. Mới đây, trong khuôn khổ chuyến công tác tới Hoa Kỳ của đoàn đại biểu Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam cùng đại diện 50 cơ quan, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp nông nghiệp, thông qua chuỗi hoạt động kết nối thương mại nông sản, các doanh nghiệp Việt Nam đã ký hàng loạt Biên bản ghi nhớ (MOU) với tổng giá trị lên tới gần 3 tỷ USD thỏa thuận mua hàng hóa nông sản của Hoa Kỳ.
Đáng chú ý, Việt Nam đang đẩy mạnh thiết lập các cơ chế đối thoại định kỳ với Bộ Thương mại Hoa Kỳ. Các cuộc họp song phương kỹ thuật và cấp cao giữa hai nước dự kiến sẽ được triển khai trực tuyến trong tháng 7 tới, nhằm thảo luận hướng điều chỉnh thương mại phù hợp với xu thế mới và giảm thiểu nguy cơ va chạm chính sách.
Ở khía cạnh của VCCI, TS. Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập chia sẻ, Việt Nam hiện đang là đối tác thương mại lớn thứ 7 của Hoa Kỳ và là nước có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu sang thị trường này nhanh nhất châu Á trong thập kỷ qua. Để duy trì vị thế này, Việt Nam cần triển khai các bước đi linh hoạt và bài bản hơn trong cân bằng thương mại.
Bà Trang cho rằng , trước mắt, việc mở rộng thị trường nhập khẩu từ Hoa Kỳ có thể đi kèm các chính sách ưu đãi thuế quan, hoặc thúc đẩy các chương trình hợp tác công – tư trong lĩnh vực năng lượng, chuyển đổi xanh và hạ tầng kỹ thuật số. Còn về dài hạn, cần định hình lại chiến lược xuất nhập khẩu theo hướng cân đối và bền vững hơn. Những cơ hội từ Hiệp định Khung Kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPEF), đối tác chiến lược toàn diện Hoa Kỳ - Việt Nam hay chuỗi đối thoại cấp cao ASEAN - Hoa Kỳ… là "đòn bẩy" để Việt Nam nâng cấp quan hệ thương mại và giữ vững vị trí trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Việt Nam đang đứng trước bài toán cân bằng giữa phát triển xuất khẩu và duy trì ổn định quan hệ thương mại với đối tác chiến lược hàng đầu như Hoa Kỳ. Bằng những bước đi linh hoạt và minh bạch, nước ta đang thể hiện vai trò chủ động và có trách nhiệm trong điều tiết cán cân, bảo vệ lợi ích quốc gia và duy trì đà hợp tác bền vững trong thời gian tới./.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!