Mỹ dừng xuất khẩu công nghệ máy bay và bán dẫn sang Trung Quốc
Đã gần một tháng sau khi Mỹ - Trung Quốc hạ nhiệt căng thẳng bằng thoả thuận tạm thời giảm thuế quan. Nhưng "tuần trăng mật" nhanh chóng khép lại. Hai bên lại gia tăng các đòn trừng phạt phi thuế quan mới. Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đang bước sang giai đoạn mới.
Giờ mặt trận được Mỹ và Trung Quốc tập trung không còn là thuế quan mà là đất hiếm và công nghệ cao. Bước đi mới này đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tiến gần hơn tới "chiến tranh chuỗi cung ứng" mới, trong bối cảnh cả Washington và Bắc Kinh tìm cách thể hiện quyền lực thông qua kiểm soát các mắt xích kinh tế thiết yếu.
Mới nhất, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tạm đình chỉ xuất khẩu động cơ và hệ thống điều khiển cho tập đoàn COMAC của Trung Quốc phục vụ sản xuất mẫu máy bay C919. C919 được xem là một biểu tượng của máy bay Made in China.
Chưa hết, Mỹ cũng tạm dừng xuất khẩu các phần mềm thiết kế chip được cung cấp bởi Ca-dence, Sy-nop-sys và Siemens cho các đối tác Trung Quốc. Hiện ba công ty này đang cung cấp hơn 70% phần mềm bán dẫn tại nền kinh tế lớn thứ hai trên thế giới. Nếu không có những phần mềm này, việc thử nghiệm các thế hệ chip tiếp theo gần như sẽ bị đóng băng.
Hiện 70% đất hiếm sử dụng trong các lĩnh vực công nghệ cao hay sản xuất hàng hoá của Mỹ là nhập từ Trung Quốc
Hệ quả từ việc cấm xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc
Rõ ràng, chuỗi cung ứng chip và linh kiện máy bay của Trung Quốc sẽ bị tác động nhất định từ những lệnh cấm này. Trên thực tế, các biện pháp hạn chế xuất khẩu, nhập khẩu hay hạn chế sinh viên tới du học chính là những rào cản phi thuế quan được dựng lên để kiềm chế Trung Quốc.
Đáp trả, Bắc Kinh cũng đã sử dụng một "vũ khí" vô cùng sắc nhọn. Đó là đất hiếm. Hiện 70% đất hiếm sử dụng trong các lĩnh vực công nghệ cao hay sản xuất hàng hoá của Mỹ là nhập từ Trung Quốc. Chuỗi cung ứng đất hiếm tại Mỹ đang rung lắc hơn bao giờ hết.
Các hạn chế xuất khẩu đất hiếm từ Trung Quốc hiện chủ yếu nhằm vào nhóm đất hiếm nặng - vốn được dùng trong lĩnh vực quốc phòng. Như mẫu máy bay chiến đấu F-35 sử dụng khoảng 400 kg đất hiếm để sản xuất động cơ phản lực, thiết bị điện tử hàng không, đạn dược và radar.
Hay mẫu tàu ngầm lớp Virginia sử dụng tới 4.200 kg đất hiếm để sản xuất radar, đạn dược và các công nghệ quốc phòng. Hiện 78% các loại vũ khí mà quân đội Mỹ sử dụng được sản xuất từ đất hiếm nhập từ Trung Quốc.
Tiến sĩ Gracelin Baskaran - Giám đốc Chương trình An ninh khoáng sản, Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho biết: "Mỹ hiện không có bất cứ cơ sở xử lý nhóm đất hiếm nặng nào trong nội địa. Hoàn toàn phụ thuộc Trung Quốc. 16 công ty hàng không và quốc phòng Mỹ sẽ không thể sản xuất vũ khí nếu không có những loại đất hiếm đó".
Tiến sĩ Hoo Chiew-Ping - Trung tâm Quan hệ Quốc tế Đông Á (EAIR) CAUCUS, Malaysia chia sẻ: "Nếu Trung Quốc tiếp tục thắt chặt toàn diện lệnh cấm xuất khẩu đất hiếm và nam châm, tôi cho rằng Mỹ cần phải tìm tới các đồng minh thân cận như Australia hay Nhật Bản. Dù nguồn cung này không quá lớn nhưng cũng đủ để giải cơn khát ngắn hạn với ngành quốc phòng và hàng không".
Chuỗi sản xuất ô tô toàn cầu tuần qua cũng đã đồng loạt cảnh báo các Chính phủ về nguy cơ đình trệ sản xuất nếu Trung Quốc không cho phép xuất khẩu 7 loại đất hiếm quan trọng. General Motors, Toyota, Volkswagen và Hyundai cảnh báo các linh kiện thiết yếu như hộp số, động cơ hay cảm biến sẽ không thể sản xuất nếu không có đất hiếm.
Tiến sĩ Hoo Chiew-Ping - Trung tâm Quan hệ Quốc tế Đông Á (EAIR) CAUCUS, Malaysia nêu ý kiến: "Lệnh cấm của Trung Quốc đang buộc các cường quốc phải chạy đua tìm kiếm nguồn dự trữ hay đúng hơn là chuỗi cung ứng mới về đất hiếm dưới đáy biển. Nhưng trong ngắn hạn, việc phụ thuộc Trung Quốc là khó tránh khỏi".
Dự báo cuộc chiến tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng về khoáng sản và công nghệ cao sẽ còn diễn biến phức tạp
Doanh nghiệp toàn cầu sắp xếp lại chuỗi cung ứng
Khảo sát mới nhất của HSBC cho thấy, với hơn 5.700 doanh nghiệp tại 13 thị trường lớn cho thấy, 2/3 số doanh nghiệp đã đối mặt với sự gia tăng chi phí do những biến động về thương mại. Nhiều biện pháp sắp xếp lại chuỗi cung ứng hiện đang được các doanh nghiệp chủ động triển khai.
Nhà máy của tập đoàn Itelyum là cơ sở quy mô công nghiệp đầu tiên tại châu Âu tiến hành tái chế các loại đất hiếm quan trọng từ nam châm vĩnh cửu đã qua sử dụng. Với số vốn đầu tư hơn 3 triệu Euro, Liên minh châu Âu (EU) kỳ vọng, nhà máy sẽ góp phần tăng tính tự chủ của khối đối với nguồn cung nguyên liệu thô quan trọng.
Ông Francesco Gallo - Giám đốc Vận hành, Tập đoàn Itelyum cho biết: "Châu Âu đang không có đủ nguồn cung đất hiếm để sản xuất các thiết bị quan trọng. Trong khi đó, tất cả các quốc gia đều quan tâm đến việc có được những nguyên liệu này, bởi chúng không chỉ sử dụng trong các công nghệ xanh, mà còn cả công nghệ quân sự".
Từ chỗ phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài, chủ yếu là từ Trung Quốc, EU giờ đây đang hướng tới việc chủ động nguồn cung chuỗi cung ứng đất hiếm bằng các giải pháp kinh tế tuần hoàn, với sự hỗ trợ từ trí tuệ nhân tạo và robot tiên tiến.
Ông Francesco Gallo - Giám đốc Vận hành, Tập đoàn Itelyum nhận định: "Trí tuệ nhân tạo giúp chúng tôi lập bản đồ tất cả các loại rác thải điện tử. Công nghệ này rất cần thiết cho việc nhận diện, phân loại, sắp xếp rác thải và nếu có thể, chúng tôi sử dụng robot để tháo dỡ rác thải".
Ở góc độ doanh nghiệp, một sự thay đổi đáng chú ý là việc các công ty đang sắp xếp lại chuỗi cung ứng sao cho phù hợp với cách thức hoạt động của các thị trường. Theo HSBC, các xu hướng như nearshoring (đưa sản xuất về gần thị trường tiêu thụ) và reshoring (đưa sản xuất về nước sở tại) đang ngày càng lan rộng.
Ông Surajit Rakshit - Giám đốc toàn quốc Khối Giải pháp Thương mại Toàn cầu, HSBC Việt Nam đưa ra ý kiến: "Chúng tôi đã chứng kiến các doanh nghiệp bắt đầu triển khai những chiến lược như nearshoring. Xu hướng này ngày càng trở nên phổ biến ở các ngành có sự tiếp xúc toàn cầu và tập trung vào sản xuất như công nghệ, truyền thông và viễn thông. Khoảng 87% khách hàng trong lĩnh vực này đã hoặc có kế hoạch thực hiện nearshoring".
Trước những biến động khó lường của thương mại toàn cầu, việc sắp xếp lại chuỗi cung ứng đang trở thành ưu tiên chiến lược của nhiều doanh nghiệp, nhiều nền kinh tế. Thay vì tập trung vào tối ưu hóa chi phí, giờ đây, việc cân bằng giữa hiệu quả và an toàn vận hành đang là ưu tiên hàng đầu, để các doanh nghiệp có thể phòng ngừa rủi ro và duy trì vị thế cạnh tranh.
Theo thông báo mới nhất từ Tổng thống Donald Trump, Bắc Kinh đã cho phép xuất khẩu đất hiếm trở lại tới Mỹ. CNBC tiết lộ, ba nhà sản xuất ô tô đã nhận được giấy phép tạm thời mua đất hiếm. Các cuộc đàm phán tiếp theo sẽ được khởi động lại từ thứ Hai ngày 9/6. Dự báo cuộc chiến tăng cường kiểm soát chuỗi cung ứng về khoáng sản và công nghệ cao sẽ còn diễn biến phức tạp một khi vấn đề thuế quan chưa được cả hai bên dỡ bỏ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!