Sự phát triển của doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước cơ hội mang tính bước ngoặt nhờ Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, để hiện thực hóa khát vọng nâng tầm doanh nghiệp Việt, việc xóa bỏ triệt để cơ chế xin - cho trong quản lý kinh tế là điều kiện tiên quyết, nhất là trong các ngành kinh doanh có điều kiện.
Rào cản vô hình
Cơ chế xin - cho không còn là một khái niệm mới trong môi trường kinh doanh tại Việt Nam, nhưng sự tồn tại dai dẳng của nó đang trở thành lực cản đáng kể đối với sự phát triển bền vững của khối doanh nghiệp tư nhân trong nước. Dưới nhiều hình thức, từ việc xin cấp phép, xin chỉ tiêu, cho đến xin chủ trương, nhiều doanh nghiệp vẫn đang phải mất rất nhiều thời gian, chi phí, thậm chí cả cơ hội chỉ để “xin được làm ăn”.
Về vấn đề này, ông Nguyễn Quốc Chính - chuyên gia kinh tế độc lập phân tích: “Ngay cả trong các ngành được xem là trụ cột như logistics, năng lượng tái tạo hay tài chính số, doanh nghiệp vẫn phải đi qua một “mê cung thủ tục” mà mỗi chặng đều là xin - cho. Chính điều này khiến nhiều nhà đầu tư nản lòng, hoặc buộc phải chọn con đường không chính thức để tồn tại”.
Dẫn chứng từ thực tế, một doanh nghiệp logistics có trụ sở tại Hải Phòng cho biết: "Chúng tôi mất gần một năm để xin giấy phép vận chuyển hàng hóa theo tuyến cố định liên tỉnh, trong khi đó thị trường đã thay đổi từng tháng. Nếu không có mối quan hệ, không có các chi phí phát sinh, thì gần như không thể triển khai dự án".
Trao đổi với phóng viên xung quanh câu chuyện này, TS Mạc Quốc Anh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Thành phố Hà Nội khẳng định, doanh nghiệp không thể phát triển nếu phải “xin phép” để được đầu tư, “xin ý kiến” để được cấp quota, hay “xin cơ chế riêng” để được thử nghiệm mô hình mới. Những điều đó khiến môi trường kinh doanh thiếu tính minh bạch, không tạo được sự bình đẳng giữa các chủ thể kinh tế, đặc biệt là giữa doanh nghiệp tư nhân trong nước với các doanh nghiệp FDI.
Sự phát triển của doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước một cơ hội mang tính bước ngoặt nhờ Nghị quyết 68NQTW
Một minh chứng rõ nét là trong các ngành công nghệ cao, rất nhiều startup nước ta có ý định chuyển sang đăng ký hoạt động ở Singapore, Mỹ hoặc Dubai để được tiếp cận mô hình sandbox (môi trường thử nghiệm chính sách) minh bạch và không bị kiểm soát theo kiểu xin - cho. Trong khi đó, tại Việt Nam, dù Luật Đầu tư đã nêu rõ nguyên tắc “nhà đầu tư được quyền làm những gì pháp luật không cấm”, nhưng thực tế thì nhiều sáng kiến vẫn phải... chờ ý kiến.
Điều này cho thấy, dù nói nhiều đến cải cách, thì tâm lý “làm chủ” của cơ quan quản lý vẫn đang lấn át vai trò phục vụ. Mỗi ngành nghề kinh doanh có điều kiện đều như một “khu vực đặc quyền”, nơi quyền lực hành chính dễ dàng bị lạm dụng.
Bên cạnh đó, theo chuyên gia kinh tế - TS Nguyễn Văn Hiến, trên thực tế, khi vận hành công tác quản lý, nhiều bộ, ngành đã đặt ra các điều kiện, trong đó có cả những điều kiện khá vô lý và không có nhiều ý nghĩa, buộc các doanh nghiệp, người dân phải tuân theo một cách miễn cưỡng. Nhiều điều kiện bị lạm dụng như công cụ để gây khó dễ, làm tăng chi phí phi chính thức, làm méo mó môi trường kinh doanh, đánh mất tính minh bạch và công bằng. Đây là lỗi của hệ thống thực thi, phản ánh tình trạng buông lỏng hoặc lạm quyền của một bộ phận cán bộ thực hiện. Do đó, để tháo gỡ tận gốc, cần rà soát, loại bỏ những điều kiện kinh doanh không còn phù hợp, chồng chéo, gây cản trở doanh nghiệp, người dân.
Muốn có doanh nghiệp lớn, phải “cởi trói” thể chế
Nghị quyết 68-NQ/TW xác định mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp, trong đó có khoảng 150.000 doanh nghiệp vừa và lớn. TS Nguyễn Văn Hiến cho rằng, để nghị quyết này nhanh chóng đi vào cuộc sống, cần sớm rà soát, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại, minh bạch và công bằng, bảo đảm môi trường kinh doanh không có sự phân biệt giữa kinh tế tư nhân, kinh tế nhà nước và các khu vực kinh tế khác. “Đặc biệt, chúng ta cần sớm xóa bỏ triệt để cơ chế xin - cho trong quản lý kinh tế, nhất là trong các ngành kinh doanh có điều kiện”, ông Hiến nhấn mạnh.
Theo ông Hiến, để xây dựng được một hệ thống pháp lý minh bạch rõ ràng, có thể phải nghiên cứu xây dựng một đạo luật về kinh tế tư nhân, như một số quốc gia trên thế giới đã áp dụng. Trong đó, đặc biệt nhấn mạnh đến quyền bảo vệ tài sản và quyền tự do kinh doanh chính đáng của người dân.
Bên cạnh đó, một vấn đề khác cũng rất quan trọng để nghị quyết mau chóng đi vào cuộc sống là toàn bộ hệ thống chính trị, nhất là các bộ, ngành và địa phương phải khẩn trương xây dựng chương trình hành động, tùy theo chức năng và nhiệm vụ được giao, các bộ, ngành sẽ sớm đưa ra các chương trình và kế hoạch hành động cụ thể áp dụng nghị quyết.
“Nếu không dẹp bỏ cơ chế xin - cho, thì mục tiêu này sẽ tiếp tục chỉ nằm trên giấy. Không nên đổ lỗi cho doanh nghiệp yếu, nhỏ và manh mún, doanh nghiệp nhỏ vì thể chế chưa cho họ lớn. Nếu thể chế vẫn chặn từ khâu ý tưởng, thì chẳng có doanh nhân nào dám đánh cược lâu dài”, bà Phạm Ngọc Linh, CEO một công ty công nghệ chia sẻ thẳng thắn.
Đẩy nhanh cải cách, tạo môi trường tự do kinh doanh
Từ tháng 5/2025, Nghị quyết 190/2025/QH15 đã bắt đầu cải cách bộ máy hành chính, xóa bỏ cấp huyện, sắp xếp lại các đơn vị chuyên môn cấp tỉnh, xã nhằm tinh gọn và hiệu lực hóa quản lý nhà nước. Đây được coi là nền tảng để tiến tới xóa bỏ triệt để cơ chế xin - cho, nhất là ở các lĩnh vực kinh doanh có điều kiện.
Theo GS.TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng CIEM, chính quyền cần chuyển nhanh từ “quản lý” sang “kiến tạo”. Mọi điều kiện kinh doanh cần được quy định rõ trong luật, tránh tình trạng “luật 1 nhưng hướng dẫn 10”.
“Cải cách thể chế không thể là cải cách nội bộ. Cần có sự giám sát độc lập, minh bạch hóa toàn bộ quá trình cấp phép, phân bổ nguồn lực. Những bộ, ngành còn nắm quyền cho phép cần bị loại khỏi vòng quyết định kinh tế”, ông Cung cũng nhấn mạnh.
nhiều doanh nghiệp vẫn đang phải mất rất nhiều thời gian, chi phí, thậm chí cả cơ hội chỉ để “xin được làm ăn”.
Trên thực tế, nhiều bộ ngành đang tích cực rà soát các văn bản quy phạm pháp luật, loại bỏ các điều kiện kinh doanh không cần thiết, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Tuy nhiên, theo giới chuyên gia, chừng nào vẫn còn khái niệm “xin phép” để được làm điều luật không cấm, thì cơ chế xin - cho vẫn chưa thực sự bị triệt tiêu.
Nghị quyết 68-NQ/TW không chỉ là một định hướng chiến lược mà còn là lời cam kết về một môi trường phát triển thực sự cho doanh nghiệp Việt. Tuy nhiên, nếu môi trường ấy vẫn thiếu thuận lợi bởi thủ tục, giấy phép, nạn “cửa quyền” và trung gian, thì mọi mục tiêu tăng trưởng chỉ là ảo ảnh. Việt Nam đang ở ngưỡng cửa phát triển mới, với nhiều hiệp định thương mại thế hệ mới, cùng xu hướng chuyển dịch chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhưng nếu không có sự chủ động, doanh nghiệp Việt sẽ bị các cơ chế lỗi thời “giam chân” trong vùng trũng giá trị. Vì vậy, hãy để doanh nghiệp “tự thở, tự lớn, tự chịu trách nhiệm”. Đó là cách tốt nhất để chọn lọc và phát triển lực lượng doanh nhân mạnh mẽ, thay vì cứ nuôi họ bằng đặc quyền.
Triệt tiêu cơ chế xin - cho không chỉ là một yêu cầu hành chính, mà là mệnh lệnh phát triển nếu Việt Nam muốn có doanh nghiệp lớn, nền kinh tế vững mạnh và độc lập hơn. Muốn vậy, cần sớm luật hóa các nguyên tắc thị trường, xóa bỏ hoàn toàn vai trò “xin phép” của doanh nghiệp khi làm điều đúng, minh bạch hóa quy trình cấp phép và đảm bảo quyền bình đẳng trong tiếp cận cơ hội phát triển. Chỉ khi nào doanh nghiệp không còn phải đi “xin” để được sống, thì Nghị quyết 68-NQ/TW mới thực sự đi vào cuộc sống./.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!