Hàng chục GW dự án đang "xếp hàng" chờ phê duyệt
Ngày 29/5, phát biểu tại Hội thảo "Giải pháp chuyển đổi năng lượng hướng tới Net Zero", ông Đoàn Ngọc Dương - Phó Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết việc chuyển đổi năng lượng theo hướng giảm dần tỉ trọng nguồn nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất điện sang năng lượng tái tạo năng lượng mới là xu thế tất yếu hiện nay trên thế giới.
Theo ông Dương, Việt Nam đặt mục tiệu tổng công suất đặt nguồn điện đến năm 2030 đạt khoảng 183.000 - 236.000 MW; đến năm 2050 đạt khoảng 774.000 - 839.000 MW. Trong đó, công suất đặt các nguồn điện năng lượng tái tạo (không bao gồm thuỷ điện) chiếm 28 - 36% vào năm 2030 và đạt 74 - 75% tổng công suất hệ thống vào năm 2050.
PGS.TS Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách Khoa Hà Nội)
Nói về tiềm năng phát triển năng tái tạo của Việt Nam, PGS.TS Đặng Trần Thọ - Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng (Đại học Bách Khoa Hà Nội) cho biết, Việt Nam được đánh giá là quốc gia có tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á.
Tiềm năng kỹ thuật điện mặt trời của Việt Nam ước tính trên 450 GW, vượt trội so với Thái Lan (~42 GW), Philippines (~29 GW) hay Malaysia (~30 GWp). Về điện gió, theo World Bank (2021), Việt Nam có tiềm năng kỹ thuật điện gió ngoài khơi lên đến 600 GW, cao nhất ASEAN.
Tuy nhiên, ông Thọ cho rằng việc chuyển hóa tiềm năng thành hiện thực vẫn đang là thách thức lớn. Theo ông Thọ, giai đoạn 2018-2020 chứng kiến sự bùng nổ của điện mặt trời, với hơn 16,5 GW được đưa vào vận hành, đưa Việt Nam trở thành quốc gia đứng đầu ASEAN về công suất điện mặt trời.
Tuy nhiên, từ năm 2021 trở đi, xu thế phát triển này chững lại do cơ chế giá FIT kết thúc và chưa có cơ chế thay thế phù hợp.
"Hơn 4.000 MW điện mặt trời và điện gió đã xây dựng xong nhưng chưa được ký hợp đồng mua bán điện (PPA) hoặc bị cắt giảm công suất thường xuyên do không giải tỏa được lưới. Việc chưa có chính sách giá điện chuyển tiếp cũng khiến hàng chục GW dự án đang "xếp hàng" chờ phê duyệt, gây lãng phí lớn về nguồn lực xã hội", ông Thọ thông tin.
Lý giải nguyên nhân cho vấn đề này, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng Đặng Trần Thọ cho rằng việc thị trường điện cạnh tranh bán lẻ chưa hình thành, cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) chưa được triển khai đại trà, dẫn đến sự thiếu linh hoạt trong điều phối nguồn điện sạch đến các doanh nghiệp có nhu cầu.
Về giải pháp, ông Thọ nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện khung pháp lý và thể chế điều phối liên ngành.
"Một trong những điều kiện tiên quyết để triển khai hiệu quả Quy hoạch điện VIII điều chỉnh là xây dựng và hoàn thiện hệ thống thể chế mang tính đồng bộ, rõ ràng, ổn định và đủ linh hoạt để thích ứng với xu thế công nghệ và thị trường", ông Thọ đề xuất.
Bên cạnh đó, các văn bản hướng dẫn như Nghị định, Thông tư liên quan đến đấu thầu dự án điện, cơ chế DPPA, định giá lưu trữ, và quy chuẩn kỹ thuật về tích hợp năng lượng tái tạo cũng cần được ban hành sớm.
"Việc trì hoãn khung pháp lý sẽ tiếp tục làm "treo" hàng chục GW công suất dự án, làm chậm tiến độ thực hiện các mục tiêu đã đề ra", ông Thọ cảnh báo.
Bên cạnh đó cần hoàn thiện cơ chế thị trường điện cạnh tranh và chính sách giá điện. Một trong những điều kiện cần thiết để thúc đẩy chuyển đổi năng lượng thành công là hình thành thị trường điện cạnh tranh thực chất và xây dựng chính sách giá điện linh hoạt, phản ánh đúng chi phí, tín hiệu thị trường và khả năng chi trả của nền kinh tế.
"Thị trường điện Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào mô hình một người mua duy nhất (EVN), chưa phát triển đầy đủ thị trường điện bán buôn, thị trường bán lẻ cạnh tranh, cũng như chưa có thị trường phụ trợ thực sự", ông Thọ nêu thực tế.
Giá FIT đã hoàn thành sứ mện lịch sử
Liên quan đến thị trường điện cũng như giá FIT, ông Trần Đăng Khoa - Ban Thị trường điện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, EVN là bên mua điện duy nhất và tuân thủ theo hợp đồng mẫu và giá điện của Bộ Công Thương ban hành. Sau 31/12/2020 là thời hạn hết hiệu lực giá FIT với điện mặt trời và sau 31/10/2020 với ngành điện gió nhưng chúng ta chưa có có chế giá điện cho các dự án mới.
Ông Trần Đăng Khoa - Ban Thị trường điện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN)
Cho biết thêm, ông Nguyễn Tài Anh - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết, theo kinh nghiệm của các nước trên thế giới, khi chưa có thị trường sẽ đưa ra quy định về giá FIT để phát, tại châu Âu, Mỹ… cũng vậy. Khi thị trường đã có sẽ không còn giá FIT nữa, sẽ chuyển đang đấu thầu. Khi đó thị trường sẽ rất minh bạch, công khai cũng như có lợi cho người tiêu dùng bởi sẽ chọn được mức giá cạnh tranh nhất.
"Tất cả các dự án năng lượng tái tạo từ nay trở đi sẽ thực hiện qua đấu thầu", ông Nguyễn Tài Anh nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Tài Anh - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN)
Nói thêm về vần đề này, PGS.TS Đặng Trần Thọ nhấn mạnh, giá FIT mang một sứ mệnh lịch sử nhưng bây giờ đã qua rồi. Sứ mệnh lịch sử của nó là khởi động thị trường và khuyến khích đầu tư vào thị trường.
"Nếu không có giá FIT, chúng ta không có sự bùng nổ phát triển về năng lượng tái tạo từ 2018 đến nay. Nhưng sau khi hết cơ chế giá FIT rồi, đến giai đoạn thị trường bắt đầu chuyển tiếp, chúng ta phải có các hợp đồng mua bán trực tiếp, cạnh tranh, đấu thầu…", ông Thọ nhấn mạnh.
Giá FIT hay còn gọi là biểu giá điện hỗ trợ được quy định và hỗ trợ bởi Chính phủ hoặc cơ quan điều hành năng lượng để mua lại năng lượng điện được tạo ra từ các nguồn tái tạo, như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện, sinh khối, và biogas.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!