Ông Nguyễn Tuấn Anh, Thạc sĩ Chính sách công của chương trình Fulbright Việt Nam, hiện công tác tại Tổng công ty Công nghiệp Sài Gòn, là người thường xuyên chia sẻ các ý kiến đóng góp chuyên sâu cho các vấn đề chính sách xã hội. Ông chia sẻ với VTV Times ba giải pháp kiến nghị khi áp dụng chuyển đổi từ thuế khoán sang doanh thu để đạt sự đồng thuận của người kinh doanh.
Việc tiến tới bỏ hình thức thuế khoán và thay thế bằng cơ chế khai thuế theo doanh thu thực tế từ ngày 1/1/2026 đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong lộ trình hiện đại hóa hệ thống thuế của Việt Nam. Đây là chủ trương đúng, thể hiện quyết tâm nâng cao tính công bằng, minh bạch trong quản lý thu ngân sách, đồng thời phù hợp với thông lệ quốc tế và yêu cầu của nền kinh tế số.
Tuy nhiên, ông Tuấn Anh cho rằng để việc chuyển đổi này diễn ra suôn sẻ, không gây sốc và không làm gián đoạn sinh kế của hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ, cần có một lộ trình phù hợp cùng với các chính sách hỗ trợ thiết thực, hiệu quả.
Ông Nguyễn Tuấn Anh - Thạc sĩ Chính sách công Fulbright Việt Nam
Hiện nay, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ kinh doanh đang nộp thuế theo phương pháp khoán. Hầu hết trong số này là những hộ kinh doanh nhỏ, siêu nhỏ, hoạt động phân tán, chưa có hệ thống kế toán bài bản, chưa quen với việc lập hóa đơn điện tử hay khai báo doanh thu trên nền tảng số.
"Nếu áp dụng cơ chế kê khai thực tế một cách đột ngột và cứng nhắc, rất có thể sẽ dẫn tới tình trạng hoang mang, né tránh, thậm chí là đình trệ hoạt động kinh doanh hoặc chuyển sang khu vực phi chính thức để né thuế. Những biểu hiện như từ chối nhận chuyển khoản, ghi sai nội dung giao dịch, né tránh hóa đơn… đã phần nào xuất hiện ở một số địa phương trong thời gian gần đây, phản ánh tâm lý e dè và thiếu sẵn sàng với cơ chế mới", ông Nguyễn Tuấn Anh, Thạc sĩ Chính sách công của chương trình Fulbright Việt Nam nhận định.
Trước thực tiễn này, nhiều ý kiến tại nghị trường Quốc hội đã đề xuất cần có cách tiếp cận mềm dẻo, linh hoạt hơn thay vì áp dụng đồng loạt, máy móc. Việc phân loại hộ kinh doanh để xây dựng lộ trình chuyển đổi phù hợp theo quy mô và năng lực quản trị là hết sức cần thiết.
Những hộ có doanh thu lớn, có sổ sách tương đối bài bản, nên được khuyến khích và hỗ trợ chuyển đổi sớm. Ngược lại, với những hộ siêu nhỏ, hoạt động mang tính tự phát, cần duy trì hình thức khoán trong một giai đoạn chuyển tiếp có thời hạn, đi kèm hướng dẫn cụ thể và hỗ trợ kỹ thuật.
Tiểu thương giới thiệu hàng cho du khách quốc tế tại chợ Bến Thành.
Ông Nguyễn Tuấn Anh - Thạc sĩ Chính sách công Fulbright Việt Nam cho rằng với bối cảnh Việt Nam, việc chuyển đổi cần gắn với ba trụ cột chính: Truyền thông hiệu quả, hỗ trợ kỹ thuật - tài chính, và quản lý rủi ro chặt chẽ nhưng mềm dẻo.
Trước hết, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động để người dân hiểu rõ mục tiêu và lợi ích dài hạn của việc khai thuế minh bạch. Khi người kinh doanh nhận thức được kê khai chính xác không chỉ là nghĩa vụ, mà còn là điều kiện để tiếp cận vốn vay, được hỗ trợ từ nhà nước và nâng cao uy tín kinh doanh, tâm lý e ngại sẽ dần được xóa bỏ.
Thứ hai, theo ông Tuấn Anh cần có chính sách hỗ trợ cụ thể cho các hộ kinh doanh chuyển đổi. Nhà nước có thể hỗ trợ thiết bị đầu cuối (máy tính tiền, máy in hóa đơn), cung cấp phần mềm hóa đơn điện tử dễ sử dụng, hỗ trợ tư vấn kế toán trong thời gian đầu. Những hộ kinh doanh có doanh thu dưới 700 triệu đồng mỗi năm nên được xem xét miễn hoặc giảm thuế trong 1-2 năm đầu, tạo điều kiện thích nghi. Cơ quan thuế cần có lực lượng "cầm tay chỉ việc" tại các chợ, phường xã, đặc biệt tại các đô thị lớn như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng - nơi tập trung nhiều hộ kinh doanh có tiềm năng chuyển đổi nhanh chóng.
Thứ ba, việc giám sát và xử phạt cần được tổ chức theo nguyên tắc "lấy hỗ trợ làm chính, lấy răn đe làm phụ".
"Trong giai đoạn đầu triển khai, không nên truy thu hay xử phạt nặng với những trường hợp khai chưa chuẩn, chưa đầy đủ, nếu người dân tự giác hợp tác và sửa sai. Cần tạo tâm lý tích cực, khuyến khích tự giác tuân thủ thay vì tạo nỗi sợ hãi dẫn đến né tránh", ông Tuấn Anh kiến nghị.
Bên cạnh đó, cần đầu tư mạnh mẽ hơn vào hệ thống công nghệ quản lý thuế, tiến tới tự động hóa tối đa quy trình kê khai. Việc khai thuế theo doanh thu thực tế chỉ khả thi khi dữ liệu hóa đơn, chuyển khoản, thiết bị đầu cuối được đồng bộ và xử lý thông minh. Cần phát triển các nền tảng quản lý thuế đơn giản, miễn phí và dễ sử dụng dành riêng cho hộ kinh doanh nhỏ. Chỉ khi công nghệ được đơn giản hóa, người dân mới yên tâm chuyển đổi.
Ngày 17/05/2025, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 198/2025/QH15 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân. Một trong những nội dung trọng tâm của Nghị quyết là chính thức bãi bỏ phương pháp thuế khoán đối với hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh từ ngày 01/01/2026.
Khoản 6 Điều 10 Nghị quyết 198/2025/QH15 quy định:
"Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh không áp dụng phương pháp khoán thuế từ ngày 01 tháng 01 năm 2026. Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo pháp luật về quản lý thuế".
Cuối cùng, để quá trình chuyển đổi diễn ra có kiểm soát, cần thành lập tổ công tác liên ngành gồm Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế, Bộ Kế hoạch Đầu tư, các hiệp hội ngành nghề, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và đại diện các địa phương. Tổ công tác này cần có nhiệm vụ theo dõi sát quá trình triển khai, tiếp nhận phản ánh của người dân, kịp thời điều chỉnh chính sách và đề xuất cơ chế hỗ trợ mới khi cần thiết.
"Chuyển đổi từ thuế khoán sang khai thuế theo doanh thu thực tế là bước đi tất yếu trong tiến trình hiện đại hóa nền tài chính quốc gia. Tuy nhiên, bước đi đó chỉ thực sự thành công khi được người dân đón nhận bằng sự đồng thuận. Muốn có sự đồng thuận, chính sách phải dựa trên thực tế, có lộ trình hợp lý, có hỗ trợ cụ thể và quan trọng nhất là tạo ra niềm tin.
Khi có niềm tin nhà nước đồng hành cùng phát triển, không chỉ để thu thuế, hộ kinh doanh sẽ sẵn sàng thay đổi. Và khi đó, thành công của cải cách thuế không chỉ là câu chuyện ngân sách, mà còn là bước tiến trong quản trị, văn minh hóa đời sống kinh tế và nâng cao chất lượng quốc gia", ông Nguyễn Tuấn Anh, Thạc sĩ Chính sách công của chương trình Fulbright Việt Nam nêu quan điểm.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!