Chỉ nhận tiền mặt: Hồi chuông cảnh báo từ chợ tới phố

Từ 1/7/2025, nước ta chính thức áp dụng quy định mọi giao dịch mua hàng hóa, dịch vụ, kể cả dưới 20 triệu đồng (mức ngưỡng được miễn trước đây) nếu không có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt sẽ không được khấu trừ thuế GTGT. 

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, thay vì nỗ lực chuyển đổi, một số hộ kinh doanh và tiểu thương lại né luật bằng cách "chỉ nhận tiền mặt". Hành vi này đang tác động xấu đến tính minh bạch tài chính, vô hiệu hóa chiến lược phát triển kinh tế số và tạo nên "vùng tối" cho gian lận và thất thu thuế Nhà nước.

Hồi chuông cảnh báo

Từ chợ dân sinh cho tới các cửa hàng nhỏ lẻ, cụm từ “chỉ nhận tiền mặt” đang trở lại một cách phổ biến hơn bao giờ hết. Trước ngưỡng chuyển đổi của Luật Thuế GTGT mới, hành vi này đang phản ánh một tâm lý phổ biến ngại thay đổi, sợ minh bạch, và mong muốn “né thuế” bằng cách quay về phương thức thanh toán truyền thống. 

Tại một cửa hàng thời trang trong khu chợ Thành Công, khi chọn xong một số bộ đồ quần áo cho gia đình, chị Nguyễn Thị Mến cầm điện thoại hỏi mã chuyển khoản, thì bà chủ cửa hàng lắc đầu: "không nhận chuyển khoản, em tiền mặt giúp chị". 

Câu chuyện nhỏ này lặp lại ở nhiều hàng quán, nhiều địa phương, đặc biệt là sau khi nhiều chủ tiệm, hộ cá thể nhận ra rằng từ ngày 1/7/2025, nếu không có chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt thì sẽ không được khấu trừ thuế GTGT đầu vào, kể cả với hóa đơn dưới 20 triệu đồng, theo Luật Thuế GTGT sửa đổi.

Theo Cục Thuế (Bộ Tài chính), quy định trên là một bước tiến nhằm siết chặt quản lý, minh bạch hóa giao dịch và tạo nền tảng dữ liệu cho hóa đơn điện tử, chống thất thu. 

Cơ quan Thuế đã khuyến nghị, từ nay đến thời điểm luật mới có hiệu lực, doanh nghiệp, hộ kinh doanh cần chủ động rà soát lại toàn bộ quy trình thanh toán đầu vào. Việc chuyển đổi thói quen thanh toán tiền mặt sang chuyển khoản là cần thiết nếu không muốn bị loại khỏi quyền khấu trừ thuế GTGT. Đồng thời, cần theo dõi sát các văn bản hướng dẫn chính thức để nắm được liệu ngưỡng 5 triệu đồng có được thông qua hay không, đồng thời hiểu rõ các trường hợp ngoại lệ để không bị nhầm lẫn khi thực hiện.

Tuy nhiên, thay vì tích cực thích ứng, không ít cá nhân và hộ kinh doanh lại tìm cách "lách luật" bằng việc chỉ nhận tiền mặt, từ chối mọi hình thức chuyển khoản.

"Ban đầu tôi có dùng mã QR để tiện cho khách, nhưng sau khi biết nếu có giao dịch chuyển khoản thì phải kê khai, tôi lại bỏ hẳn. Tôi chỉ bán vài trăm nghìn một ngày, không muốn rắc rối với thuế má", Lê hồng Loan, chủ một tiệm tạp hóa tại quận Đống Đa chia sẻ thẳng thắn.

Theo nhận định của chuyên gia thị trường Trần Mạnh Hùng, hiện tại nhiều tiệm tạp hóa, quán cà phê, cửa hàng bán lẻ... tại các địa phương từ chối nhận thanh toán qua ngân hàng hoặc ví điện tử, chỉ chấp nhận tiền mặt. Có nơi còn áp dụng thêm phụ thu khi khách muốn trả bằng thẻ, để “bù đắp chi phí xử lý chứng từ”. Hành vi này không chỉ khiến khách hàng gặp phiền toái, mà còn cho thấy dấu hiệu nghiêm trọng: chủ cửa hàng đang cố tình né tránh kê khai, giảm nghĩa vụ thuế.

Ở khía cạnh khác, người bán hàng còn sử dụng các “chiêu” như yêu cầu khách không ghi nội dung chuyển khoản, chia nhỏ dòng tiền vào nhiều tài khoản, hoặc ngụy trang doanh thu dưới hình thức “chuyển nhầm”...

Quy định mọi giao dịch mua bán để được khấu trừ thuế đầu vào phải kèm theo chứng từ thanh toán không dùng tiền mặt (chuyển khoản, thẻ ngân hàng, ví điện tử)...là một bước tiến quan trọng trong việc minh bạch hóa tài chính, nâng cấp hóa đơn điện tử và kiểm soát dòng tiền quốc gia .

Nguy cơ "vùng xám" phát triển

Theo ông Hùng, khi cả nền kinh tế đang dồn lực số hóa, xu hướng này không chỉ tạo ra "vùng xám" về thu ngân sách mà còn làm lệch hướng chiến lược phát triển dài hạn của nước ta.

Khi không có chứng từ điện tử, cơ quan thuế không thể truy vết doanh thu, dẫn đến thất thu rõ rệt. Ước tính mỗi năm, con số thất thu từ góc độ GTGT có thể lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng nếu hiện tượng này lan rộng.

Bên cạnh đó, thanh toán bằng tiền mặt sẽ phá vỡ chiến lược kinh tế số. Thanh toán không dùng tiền mặt, phát triển hóa đơn số và sổ sách điện tử được xem là nền tảng của chuyển đổi số trong kinh tế. Nếu người bán né tránh, mô hình này sẽ thiếu tính hiệu lực và đúng mục tiêu.

Chỉ chấp nhận tiền mặt nhằm né thuế, khiến dòng tiền không quay vòng qua hệ thống ngân hàng. Xu hướng này không chỉ gây khó khăn cho quá trình triển khai chính sách thuế mới, mà còn tiềm ẩn hệ lụy lớn khi góp phần kéo giảm tỷ lệ CASA gần 6% ngay trong quý I, ảnh hưởng đến thanh khoản các nhà băng.

Theo chuyên gia của Công ty cổ phần Chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội (SHS) phân tích, khi tiền mặt bị rút ra và “đóng băng” ngoài hệ thống, nó không tham gia vào chu trình tín dụng, không tạo ra giá trị mới. Hệ số nhân tiền tệ giảm, kéo theo kỳ vọng tăng trưởng cung tiền M2 giảm, làm giảm hiệu quả điều hành lãi suất. Đây là hiện tượng gọi là “decoupling effect” - tức chính sách tiền tệ và cung tiền bị tách rời khỏi hành vi thực tế trong nền kinh tế. Khi dòng tiền không quay vòng qua ngân hàng, vốn sẽ không dễ dàng đến tay người cần vay, hiệu ứng kích thích kinh tế sẽ bị hạn chế đáng kể.

Thêm vào đó còn gây mất công bằng trong môi trường cạnh tranh. Những doanh nghiệp tuân thủ nghiêm túc bị ảnh hưởng, còn người tiêu dùng đối mặt nguy cơ bị tăng giá hoặc không có quyền lợi được bảo vệ. Thị trường trở nên lộn xộn, tin tưởng công chúng càng giảm dần với hóa đơn và cung ứng dịch vụ hợp pháp.

Mặt khác, còn khiến "vùng xám" tài chính dễ phát triển. Hành vi chỉ nhận tiền mặt tạo ra vùng giao dịch ngoài kiểm soát, mở cánh cửa cho rửa tiền, trốn thuế thu nhập, và tạo lỗ hổng trong hoạt động giám sát tài chính quốc gia.

Trong bối cảnh đó, theo các chuyên gia kinh tế, nước ta cần chuyển đổi từ cưỡng chế sang hỗ trợ toàn diện.

Theo chuyên gia tài chính Nguyễn Trí Hiếu, để khắc phục tình trạng né tránh thanh toán điện tử, cần hoàn thiện pháp lý rõ ràng và đồng nhất. Quy định cụ thể ngưỡng giao dịch bắt buộc có chứng từ không dùng tiền mặt, ví dụ từ 5 triệu đồng thay vì toàn bộ giao dịch. 

Trong quá trình triển khai có thể thực hiện kiểm tra đột xuất và xử lý nghiêm khắc hành vi vi phạm. Các cơ quan như thanh tra thuế, quản lý thị trường đẩy mạnh gia tăng kiểm tra, đưa ra cảnh báo và xử phạt công khai. Song song với đó có thể, cung cấp công cụ phản ánh cho người tiêu dùng phát hiện nơi "chỉ nhận tiền mặt" và báo cáo.

Cần cải thiện hạ tầng thanh toán, mở rộng dịch vụ ngân hàng số và cung cấp giải pháp tài chính vi mô sẽ giúp hộ kinh doanh thuận tiện hơn trong giao dịch và góp phần đưa hoạt động kinh tế “ra ánh sáng”.

Đáng chú ý, theo ông Hiếu, cơ quan quản lý cần có sự hỗ trợ kỹ thuật, giảm chi phí áp dụng và có các chính sách ưu đãi, khuyến khích cho hộ áp dụng nhanh...Song song với đó, truyền thông mạnh mẽ về lợi ích thực tế xin hóa đơn - được hoàn thuế, giảm chi phí, minh bạch; thay đổi thói quen xã hội, tạo điều kiện vay vốn, ký hợp đồng cung cấp cho các hộ đã chuyển đổi lên hóa đơn điện tử...

"Việc áp luật không dùng tiền mặt phải đi kèm với hành động kiểm soát, giáo dục và hỗ trợ toàn diện. Khi người bán hiểu được lợi ích dài hạn và được hỗ trợ thực tế, thì chính sách mới thực sự hiệu lực, giúp tăng thu ngân sách, bảo vệ người tiêu dùng và hiện thực hóa kinh tế minh bạch", ông Hùng nhấn mạnh./.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!