Không có quốc gia nào trở thành hùng cường với một nền khoa học, công nghệ yếu kém… Nhấn mạnh này của Tổng Bí thư Tô Lâm gần đây cho thấy vai trò then chốt của việc đầu tư cho nghiên cứu, phát triển và làm chủ công nghệ.
Tuy nhiên, thực tế lại rất đáng lo ngại. 2 năm trước, tổng chi ngân sách cho khoa học công nghệ của Việt Nam chỉ là 0,82%, mức thấp nhất trong nhiều năm. Trong khi giải ngân vốn nhà nước gặp khó, doanh nghiệp cũng chật vật vì thiếu nguồn lực và gặp không ít khó khăn khi thực hiện các dự án đầu tư phát triển.
Đầu tư hơn 3 triệu USD trong 5 năm để liên tục cải tiến công nghệ, Công ty TNHH Cơ điện lạnh Quang Thắng - doanh nghiệp sản xuất thiết bị làm lạnh công nghiệp - đã chủ động được sản xuất, tiết kiệm chi phí và nâng cao sức cạnh tranh với hàng ngoại. Tuy nhiên, nỗ lực mở rộng đầu tư công nghệ đang gặp nhiều rào cản về vốn ưu đãi, mặt bằng sản xuất và vướng mắc quy định khi hợp tác với các đơn vị nghiên cứu.
Ông Nguyễn Trọng Thắng - Chủ tịch Công ty TNHH Cơ điện lạnh Quang Thắng cho biết: "Các thủ tục cần phải nhanh gọn đáp ứng kịp thời gian cho doanh nghiệp. Bởi vì cơ hội đầu tư xuất hiện rất nhanh, nếu như thủ tục rườm rà, thời gian chờ đợi thủ tục quá dài, cơ hội sản xuất kinh doanh sẽ qua đi thì khi đó việc đầu tư sẽ trở nên không hiệu quả nữa".
Với doanh nghiệp nhà nước, một dự án phải trải qua nhiều khâu thẩm định, phê duyệt kéo dài, khiến quá trình từ ý tưởng đến triển khai nghiên cứu có thể mất hàng năm.
Thiếu hành lang pháp lý rõ ràng, doanh nghiệp nhà nước thường dè dặt khi đầu tư vào công nghệ cao do cần nguồn lực lớn. Chưa kể mức lương thấp hơn nhiều so với khu vực tư là trở ngại lớn trong việc thu hút nhân tài.
Ông Nguyễn Văn Hội - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công thương, Bộ Công Thương cho biết: "Đầu tiên doanh nghiệp nhà nước sẽ thiệt hại nhất khi chậm phát triển, chậm tiếp thu công nghệ, chậm đổi mới sáng tạo. Thứ hai nữa là họ có nguồn lực thực sự để phát triển khoa học công nghệ khi có quỹ đầu tư khoa học công nghệ lên tới hàng trăm, hàng ngàn tỷ mà không tiêu được. Điều này làm ảnh hưởng đến cả nền khoa học của Việt Nam, đến nền sản xuất kinh doanh và tiếp cận, hội nhập chuyển giao công nghệ trong tất cả các lĩnh vực".
Những rào cản đang làm nhiều doanh nghiệp chùn bước khi đầu tư vào nghiên cứu phát triển. Sự chậm trễ này không chỉ làm giảm năng lực cạnh tranh của chính doanh nghiệp mà còn khiến quốc gia đứng trước nguy cơ tụt hậu trong cuộc đua công nghệ và mãi chỉ loay hoay ở vị thế gia công, lắp ráp trong chuỗi giá trị toàn cầu.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!