Các hãng ô tô lao đao vì thiếu hụt đất hiếm

Trong những tuần gần đây, Frank Eckard - CEO của Magnosphere, có trụ sở tại Troisdorf, Đức cho biết đã nhận được rất nhiều cuộc gọi. Một số người nói với Eckard rằng, nhà máy của họ có thể phải đóng cửa vào giữa tháng 7 nếu không có nguồn cung cấp nam châm dự phòng. "Toàn bộ ngành công nghiệp ô tô đang trong cơn hoảng loạn", Eckard cho biết thêm.

Các nhà sản xuất ô tô và nhà cung cấp phụ tùng đang tuyệt vọng tìm kiếm nguồn nam châm thay thế, vốn đang khan hiếm do lệnh hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc.

Các giám đốc điều hành ô tô một lần nữa bị dồn vào thế bí, lo ngại rằng việc kiểm soát chặt chẽ xuất khẩu nam châm đất hiếm của Trung Quốc - vốn rất cần thiết để sản xuất ô tô - có thể làm tê liệt sản xuất. 

Ngành công nghiệp lo ngại rằng tình hình đất hiếm có thể dẫn đến cú sốc chuỗi cung ứng lớn thứ ba trong 5 năm. Tình trạng thiếu hụt chất bán dẫn đã xóa sổ hàng triệu ô tô khỏi kế hoạch sản xuất của các nhà sản xuất ô tô, từ khoảng năm 2021 đến năm 2023. Trước đó, đại dịch Covid- 19 đã khiến các nhà máy phải đóng cửa trong nhiều tuần.

Những cuộc khủng hoảng đó thúc đẩy ngành công nghiệp củng cố các chiến lược chuỗi cung ứng. Các giám đốc điều hành đã ưu tiên nguồn cung dự phòng cho các thành phần chính và xem xét lại việc sử dụng hàng tồn kho đúng lúc, giúp tiết kiệm tiền nhưng có thể khiến họ không có hàng tồn kho khi khủng hoảng xảy ra.

Tuy nhiên, xét theo các cuộc gọi đến của Eckard, "chưa ai rút ra được bài học từ quá khứ", ông cho biết.

Lần này, khi nút thắt cổ chai đất hiếm thắt chặt, ngành công nghiệp này có ít lựa chọn tốt, xét đến mức độ Trung Quốc thống trị thị trường. Số phận của các dây chuyền lắp ráp ô tô đã được giao cho một nhóm nhỏ các viên chức Trung Quốc khi họ xem xét hàng trăm đơn xin cấp phép xuất khẩu.

Hiệp hội cung cấp ô tô khu vực CLEPA cho biết, một số nhà máy cung cấp ô tô ở châu Âu đã đóng cửa và sẽ còn nhiều đợt ngừng hoạt động nữa. "Sớm hay muộn, điều này sẽ xảy ra với tất cả mọi người", Tổng thư ký CLEPA Benjamin Krieger nhấn mạnh.

Khó có giải pháp để "cai nghiện" Trung Quốc

Ngày nay, ô tô sử dụng động cơ làm từ đất hiếm trong hàng chục bộ phận – gương chiếu hậu, loa âm thanh nổi, bơm dầu, cần gạt nước kính chắn gió và cảm biến rò rỉ nhiên liệu và cảm biến phanh.

Trong khi đó, Trung Quốc kiểm soát tới 70% hoạt động khai thác đất hiếm toàn cầu, 85% công suất tinh chế và khoảng 90% sản lượng hợp kim kim loại đất hiếm và nam châm, công ty tư vấn AlixPartners cho biết. 

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, một chiếc xe điện trung bình sử dụng khoảng 0,5 kg (chỉ hơn 1 pound) các nguyên tố đất hiếm và một chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch chỉ sử dụng một nửa lượng đó.

Nhìn lại lịch sử, Trung Quốc đã từng kiềm chế trước đây, bao gồm cả trong một cuộc tranh chấp năm 2010 với Nhật Bản, trong đó họ đã hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Nhật Bản đã phải tìm nhà cung cấp thay thế. Đến năm 2018, Trung Quốc chỉ chiếm 58% lượng đất hiếm nhập khẩu của Nhật Bản. "Trung Quốc đã có một lá bài đất hiếm để chơi bất cứ khi nào họ muốn", Mark Smith, CEO của công ty khai thác NioCorp, đang phát triển một dự án đất hiếm ở Nebraska dự kiến ​​bắt đầu sản xuất trong vòng 3 năm. 

Trong toàn ngành, các nhà sản xuất ô tô đã cố gắng "cai nghiện" Trung Quốc đối với nam châm đất hiếm, hoặc thậm chí phát triển nam châm không cần những nguyên tố đó. Nhưng hầu hết các nỗ lực đều còn cách xa nhiều năm nữa mới đạt được quy mô cần thiết. Joseph Palmieri, giám đốc quản lý chuỗi cung ứng tại nhà cung cấp Aptiv cho biết tại một hội nghị ở Detroit tuần trước: "Vấn đề thực sự là xác định ...và tìm ra các giải pháp thay thế" bên ngoài Trung Quốc.

Các nhà sản xuất ô tô bao gồm General Motors và BMW và các nhà cung cấp lớn như ZF và BorgWarner đang nghiên cứu các động cơ có hàm lượng đất hiếm từ thấp đến bằng không, nhưng rất ít công ty có thể mở rộng quy mô sản xuất đủ để cắt giảm chi phí.

EU đã đưa ra các sáng kiến ​​bao gồm Đạo luật Nguyên liệu thô quan trọng để thúc đẩy các nguồn đất hiếm của châu Âu. Nhưng họ vẫn chưa hành động đủ nhanh, Noah Barkin, cố vấn cấp cao tại Rhodium Group, một nhóm nghiên cứu tập trung vào Trung Quốc của Hoa Kỳ cho biết.

Ngay cả những công ty đã phát triển được sản phẩm có thể bán được cũng phải vật lộn để cạnh tranh với các nhà sản xuất Trung Quốc về giá.

David Bender, đồng giám đốc doanh nghiệp tái chế nam châm của công ty chuyên về kim loại Đức Heraeus cho biết, doanh nghiệp này chỉ hoạt động ở mức công suất 1% và sẽ phải đóng cửa vào năm tới nếu doanh số không tăng.

Niron có trụ sở tại Minneapolis đã phát triển nam châm không chứa đất hiếm và đã huy động được hơn 250 triệu USD từ các nhà đầu tư bao gồm GM, Stellantis và nhà cung cấp ô tô Magna.

"Chúng tôi đã thấy sự thay đổi bước ngoặt trong mối quan tâm từ các nhà đầu tư và khách hàng" kể từ khi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc có hiệu lực, CEO Jonathan Rowntree cho biết. Công ty đang có kế hoạch xây dựng một nhà máy trị giá 1 tỷ USD dự kiến ​​bắt đầu sản xuất vào năm 2029.

Warwick Acoustics có trụ sở tại Anh đã phát triển loa không chứa đất hiếm dự kiến ​​sẽ xuất hiện trong một chiếc xe hơi sang trọng vào cuối năm nay. Tổng giám đốc điều hành Mike Grant cho biết, công ty đã đàm phán với hàng chục nhà sản xuất ô tô khác, mặc dù loa dự kiến ​​sẽ không có mặt trên các mẫu xe phổ thông trong khoảng năm năm.

Khi các công ty ô tô tìm kiếm các giải pháp dài hạn, họ phải vật lộn để tránh nguy cơ đóng cửa nhà máy sắp xảy ra. Các nhà sản xuất ô tô phải tìm ra nhà cung cấp nhỏ hơn trong chuỗi cung ứng. Ví như Mercedes-Benz đang đàm phán với các nhà cung cấp về việc xây dựng kho dự trữ đất hiếm.

Các nhà phân tích cho biết, những hạn chế này có thể buộc các nhà sản xuất ô tô phải sản xuất ô tô thiếu một số bộ phận nhất định và phải chờ cho đến khi có sẵn, giống như GM và các hãng khác đã làm trong cuộc khủng hoảng chất bán dẫn.

Sự phụ thuộc của các nhà sản xuất ô tô vào Trung Quốc không chỉ dừng lại ở các nguyên tố đất hiếm. Một báo cáo năm 2024 của Ủy ban châu Âu cho biết, Trung Quốc kiểm soát hơn 50% nguồn cung toàn cầu của 19 nguyên liệu thô chính, bao gồm mangan, than chì và nhôm. Andy Leyland, đồng sáng lập của công ty chuyên về chuỗi cung ứng SC Insights cho biết, bất kỳ yếu tố nào trong số đó cũng có thể được Trung Quốc sử dụng làm đòn bẩy. "Đây chỉ là một lời cảnh báo", ông nói../.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!