Giữa vùng đất Kinh Bắc (Bắc Ninh) giàu truyền thống văn hóa và lịch sử, nghệ thuật khảm trai lấp lánh đã tìm được một bến đỗ mới, nhờ tâm huyết và tài năng của người con làng Chuôn Ngọ (Hà Nội) – Nghệ nhân Nhân dân (NNND) Nguyễn Đình Vinh. Sinh ra và lớn lên tại cái nôi của nghề khảm trai lừng danh, ông đã mang theo tình yêu sâu đậm với nghệ thuật cổ truyền và khát vọng lan tỏa vẻ đẹp tinh xảo này đến một vùng đất mới, nơi những giá trị văn hóa xưa cũng được trân trọng.
Làng Chuôn Ngọ, thuộc xã Chuyên Mỹ, huyện Phú Xuyên, Hà Nội, từ lâu đã nổi tiếng khắp cả nước với những sản phẩm khảm trai tinh xảo, độc đáo. Trải qua gần một thiên niên kỷ, ngọn lửa nghề khảm trai ở nơi đây vẫn cháy rực, không chỉ là một nghề thủ công mà còn là một phần hồn cốt, một niềm tự hào của người dân. Nằm bên tả ngạn dòng sông Nhuệ hiền hòa, Chuôn Ngọ đã sản sinh ra biết bao nghệ nhân tài hoa, những người đã dệt nên những tác phẩm nghệ thuật từ vỏ trai, vỏ ốc.
Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Đình Vinh với tình yêu khảm trai truyền thần. (Ảnh: Thu Giang)
Lớn lên trong không gian rực rỡ sắc xà cừ, ông Nguyễn Đình Vinh sớm bị cái nghề truyền thống của quê hương cuốn hút. Như thể dòng máu làng nghề chảy trong người, cùng với tình yêu đặc biệt dành cho nghệ thuật và lịch sử lâu đời của dân tộc, ông ấp ủ một giấc mơ: mang những tinh hoa khảm trai Chuôn Ngọ đi xa hơn, đến những nơi mà nghệ thuật này có thể bén rễ. Và vùng đất Kinh Bắc, với bề dày văn hóa được giữ gìn cẩn thận, đã trở thành điểm đến lý tưởng cho hành trình đầy tâm huyết của ông.
Ông Vinh luôn nhớ ơn những người thầy đã dìu dắt mình. Ông may mắn được học nghề từ hai nghệ nhân là Nguyễn Đình Xạ và Trần Bá Dinh. Chính tình yêu sâu sắc với những câu chuyện lịch sử, những danh lam thắng cảnh của đất nước đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận cho ông. Bởi vậy, những tác phẩm khảm trai của ông Vinh không chỉ đẹp mắt mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc, mang đậm bản sắc Việt.
Chia sẻ về những ngày đầu theo đuổi đam mê, người nghệ nhân không giấu được những phút yếu lòng: “Không dưới mười lần, tôi đã từng nghĩ đến việc bỏ nghề, bởi những áp lực và sự khắc nghiệt của nó. Có những lúc, sản phẩm làm ra vẫn chưa thể khiến mình hài lòng, chưa thổi được cái hồn vào từng mảnh trai, mảnh sò”. Chính những thử thách đó lại là động lực để ông càng miệt mài rèn luyện kỹ năng, tìm tòi và sáng tạo, để vươn tới những thành quả mới trong nghệ thuật khảm trai.
Các tác phẩm khảm trai truyền thần nổi tiếng được hoàn thành bởi đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân. (Ảnh: Thu Giang)
Điểm làm nên sự khác biệt và độc đáo trong các tác phẩm của nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh chính là sự tỉ mỉ, kỳ công trong từng công đoạn. Đặc biệt, ông có bí quyết riêng trong việc xử lý gỗ để đảm bảo sản phẩm khảm trai bền đẹp theo thời gian.
Ông chia sẻ: “Muốn cho bức tranh khảm được bền đẹp, những mảnh trai không bị bong tróc, thì gỗ phải được sấy thật khô, đảm bảo sự co rút hoàn toàn. Đây cũng là một trong những bí quyết làm nghề mà tôi học được, cách để sấy gỗ không bị nứt trước khi khảm”.
Nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh đặc biệt được biết đến với những bức tranh khảm trai truyền thần – một kỹ thuật được coi là cực kỳ khó và đòi hỏi sự khéo léo bậc nhất. Để tạo nên một bức tranh truyền thần có hồn, lột tả được thần thái và cảm xúc của nhân vật, người nghệ nhân cần có đôi mắt tinh tế, bàn tay khéo léo và khả năng cảm thụ nghệ thuật sâu sắc. Ông hóm hỉnh kể lại những ngày còn học nghề, đã không ít lần ông phải tìm cớ để trò chuyện, “học mót” những kỹ năng khảm truyền thần từ người thầy Trần Bá Dinh.
NNND bên tác phẩm khảm trai tái hiện lại trận chiến trên sông Bạch Đằng. (Ảnh: Thu Giang)
Với gần 36 năm gắn bó trọn vẹn với nghề, ông Vinh thấu hiểu sâu sắc những gian nan và đòi hỏi khắt khe của nghệ thuật khảm trai. Ông tâm sự: “Cái nghề khảm trai này, phải dùng đúng từ là phải dành cả cuộc đời cho nó. Không chỉ cần khéo léo hay thông minh là làm được, người nghệ nhân phải trải qua quá trình khổ luyện, miệt mài mới có thể đạt đến sự điêu luyện như các thế hệ đi trước”. Chính vì sự công phu và đòi hỏi sự kiên trì như vậy, mà ngày càng ít người trẻ có thể theo đuổi và gắn bó lâu dài với nghề.
Dù nghề khảm trai đang đối mặt với không ít thử thách từ sự thay đổi của xã hội và sự cạnh tranh của công nghệ, nhưng với tình yêu cháy bỏng dành cho nghệ thuật truyền thống và niềm tự hào về di sản văn hóa quê hương, nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh vẫn ngày ngày mang những tác phẩm khảm trai tinh xảo đến với người dân Kinh Bắc. Hành trình ấy cũng là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của nghệ thuật truyền thống Việt Nam, sự lan tỏa của những giá trị văn hóa từ làng nghề đến những vùng đất mới, góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!