Nằm trong vịnh Bình Cang, Nha Phu - đầm Nha Phu từng là lá phổi xanh phía Bắc tỉnh Khánh Hòa với hệ sinh thái rừng ngập mặn phong phú trải rộng trên 700 ha. Thế nhưng, sau hàng thập kỷ bị xâm lấn vì nuôi trồng hải sản quá mức và thiên tai tàn phá, diện tích rừng ngập mặn dần bị thu hẹp. Sự phục hồi rừng ngập mặn ở đây giờ không chỉ là chuyện môi trường, đó là một bài toán sinh kế, khí hậu, và phát triển bền vững cho cả cộng đồng ven biển.
Một hệ sinh thái từng bị lãng quên
Theo kết quả khảo sát của Viện Hải dương học năm 1997, diện tích rừng ngập mặn tại đầm Nha Phu chỉ còn khoảng 36 ha, chủ yếu là các dải hẹp dọc cửa sông, xen kẽ giữa các ao đìa nuôi tôm. Trong 10 năm gần đây, rừng ngập mặn đầm Nha Phu đang dần được phục hồi, phần lớn là do những nỗ lực bảo vệ và trồng bổ sung của người dân địa phương.
Quá trình cập nhật diện tích rừng ngập mặn từ điều tra thực địa kết hợp với thông tin từ chính quyền địa phương và phối kiểm qua ứng dụng Google Earth Pro cho thấy: hiện diện tích rừng ngập mặn đầm Nha Phu được ghi nhận là 96,7ha. Nhìn chung, diện tích rừng được phục hồi rất nhỏ.
Rừng cây ngập mặn cổ thụ còn được giữ lại tại làng Hà Liên.
"Bão Damrey năm 2017 là cú đánh chí mạng khiến vành đai rừng cửa Hà Liên - nơi cửa sông đổ ra đầm có diện tích rừng ngập mặn nguyên sinh nhiều nhất trên đầm Nha Phu, bị gãy đổ nghiêm trọng. Và khi rừng ngập mặn mất đi, chúng ta không chỉ mất một hệ sinh thái mà còn mất đi tuyến phòng hộ tự nhiên quý giá trước biến đổi khí hậu", Ông Trần Giỏi - Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Khánh Hòa nhắc lại.
Tại đầm Nha Phu, có sự hiện diện của những loài đang nằm trong danh sách cần bảo vệ gấp.
Hệ thực vật tại đầm Nha Phu hiện được ghi nhận gồm 37 loài, trong đó có 16 loài ngập mặn thực sự. Đáng chú ý là sự hiện diện của hai loài quý hiếm: Bát nha (VU) và Đa tử biển (EN), những loài đang nằm trong danh sách cần bảo vệ gấp.
Phục hồi từ cộng đồng
Chúng tôi đến với làng Hà Liên, nay là Tổ dân phố Hà Liên, thuộc phường Ninh Hà, thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa - ngôi làng nằm lẻ loi, riêng biệt ở cuối nguồn sông Dinh. Là nơi giao hòa giữa nước mặn và nước ngọt, nơi cửa sông Dinh đổ ra đầm Nha Phu. Từ bao đời, rừng ngập mặn là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của bà con làng Hà Liên. Không chỉ mang lại vẻ đẹp tự nhiên, rừng cây nước mặn còn giúp bà con tránh khỏi những cơn bão lớn, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và sinh kế của người dân nơi đây.
Rừng đước bao bọc làng Hà Liên.
Ông Phạm Minh Hoàng sinh sống tại làng Hà Liên cho biết: Hồi 7,8 tuổi đã thấy rừng đước hiện diện ở đây. Ngày xưa, rừng đước thiên nhiên nhiều lắm. Nhờ có rừng đước mà làng tránh được gió bão. Hơn nữa, tạo thức ăn cho cua, ốc nó sinh sống.
Khi phong trào nuôi tôm phát triển, nhiều rừng đước đã bị chặt phá lấy đất làm đìa. Những cánh rừng đước dần mất đi đã khiến cho sản lượng thủy hải sản nơi cửa sông Dinh bị sụt giảm nghiêm trọng. Nhận thấy điều này, ông Hoàng cùng với bà con trong làng bắt đầu thu gom giống cây đước. Với sự hướng dẫn của chính quyền địa phương, họ bắt đầu trồng từng cây đước nhỏ nhằm tạo nên hàng rào xanh cho làng. Với sự nỗ lực của ông và những người dân xung quanh, khu vực ven cửa sông Dinh tại làng Hà Liên đã dần hồi sinh, làm tăng thêm nguồn lợi thủy sản và ổn định cuộc sống cho bà con.
"Trồng lại cây đước, dần trả lại phong cảnh rừng đước như xưa. Mà có lợi lắm. Tránh gió bão, cua ốc nó sinh sản trở lại", ông Hoàng chia sẻ.
Bà con trong làng thu gom giống, trồng lại rừng ngập mặn.
Từ năm 2023, Hội Bảo vệ Tài Nguyên và Môi trường Khánh Hòa phối hợp với chính quyền địa phương và Viện Sinh thái học Miền Nam khởi động chiến dịch khảo sát và phục hồi rừng ngập mặn. Đáng chú ý, quá trình trồng cây chủ yếu dựa vào nguồn giống tại chỗ, như trụ mầm cây Đước và Đưng, với hơn 70.000 cây được trồng chỉ trong 2 năm qua, đạt tỷ lệ sống lên tới 80%.
Rừng ngập mặn được phục hồi.
Cộng đồng địa phương đã thay đổi nhận thức rõ rệt." Trong 60 phiếu khảo sát, có tới 83% người dân nhận thức được tầm quan trọng của rừng ngập mặn, nhiều hộ chủ động trồng cây quanh ao đìa của mình", ông Trần Giỏi - Hội Bảo vệ Tài Nguyên và Môi trường Khánh Hòa cho biết.
Không chỉ người dân, doanh nghiệp du lịch tại khu vực cũng đang dần tích hợp hoạt động bảo vệ rừng ngập mặn vào mô hình sinh thái nghỉ dưỡng như tại Đảo Hoa Lan, Six Senses Ninh Vân Bay...
Du khách chèo thuyền sup, trải nghiệm rừng ngập mặt tại đảo Hoa Lan.
Học để thực hành, trải nghiệm để yêu thiên nhiên
Hưởng ứng Ngày Quốc tế Đa dạng sinh học năm 2025 với chủ đề "Sống hài hòa với thiên nhiên và phát triển bền vững", mới đây, một chương trình trải nghiệm đặc biệt đã diễn ra tại khu vực rừng ngập mặn Hà Liên.
Học sinh tham gia chương trình trải nghiệm đặc biệt tại rừng ngập mặn Hà Liên.
Các bạn học sinh Trường THPT Hà Huy Tập, TP. Nha Trang đã có dịp lội bùn, gieo trồng cây đước non, và quan trọng hơn hết, trải nghiệm trực tiếp những giá trị sống động của hệ sinh thái rừng ngập mặn. Chương trình do Nhóm STEAM Nha Trang tổ chức với sự đồng hành cố vấn từ Hội Bảo vệ Tài nguyên và Môi trường Khánh Hòa, đã tạo nên một dấu ấn sâu sắc trong nhận thức của thế hệ trẻ. Qua hoạt động trồng rừng, tìm hiểu về các loài cây ngập mặn, chương trình đã lồng ghép khéo léo các bài học thực tế về đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu, và vai trò sống còn của rừng ngập mặn trong sinh kế cộng đồng ven biển. Nhiều em học sinh lần đầu tiên được nghe đến loài cây quý hiếm, hiểu về khả năng chứa carbon xanh của rừng ngập mặn hay tác dụng phòng hộ tự nhiên trước bão lũ.
Học sinh trồng rừng, tìm hiểu về các loài cây ngập mặn.
"Đây là lần đầu em thấy tận mắt cây đước, hiểu vì sao người dân lại cần rừng đến thế. Em sẽ về kể cho gia đình và các bạn biết rừng ngập mặn quan trọng như thế nào", một bạn học sinh chia sẻ.
Mỗi cây được trồng hôm nay là một cam kết cho tương lai xanh bền vững.
Không chỉ là một hoạt động ngoài trời, chương trình còn giúp khơi dậy ý thức trách nhiệm với môi trường sống, kết nối kiến thức khoa học với thực tiễn địa phương, điều mà sách giáo khoa khó lòng truyền tải trọn vẹn. Và các em hiểu rằng: mỗi cây được trồng hôm nay là một cam kết cho tương lai xanh bền vững.
Đề xuất cho tương lai xanh
Dù phong trào phục hồi đang dần lan rộng, các chuyên gia nhấn mạnh, cần một chương trình hành động quyết liệt và lâu dài.
"Việc bảo vệ rừng không thể chỉ dựa vào tự phát. Cần có quy hoạch vùng rõ ràng, nguồn vốn đầu tư ổn định và chính sách hỗ trợ sinh kế gắn với rừng ngập mặn", ông Trần Giỏi đề xuất.
Ngoài ra, Khánh Hòa cần tích cực triển khai công nghệ trong bảo vệ môi trường. Một trong những kiến nghị đáng chú ý là ứng dụng Blockchain để xây dựng dữ liệu rừng ngập mặn, giúp phổ cập kiến thức và minh bạch thông tin cho cộng đồng.
Cần phổ cập kiến thức và minh bạch thông tin cho cộng đồng.
Rừng ngập mặn không chỉ là rừng, đó là vùng đệm sinh thái, là bể chứa carbon xanh, là "tuyến đầu" bảo vệ dân cư khỏi bão lũ và xâm nhập mặn. Việc phục hồi rừng ngập mặn đầm Nha Phu không chỉ là trả lại màu xanh cho vùng đất ngập nước, mà còn mở ra một tương lai bền vững cho hệ sinh thái ven biển và chính những con người đang sống nhờ vào nó.
Mô hình du lịch sinh thái, trải nghiệm rừng ngập mặn trên đảo Hoa Lan, đầm Nha Phu.
"Rừng ngập mặn là hệ sinh thái của tương lai. Bảo vệ và phục hồi chúng chính là đầu tư cho sự sống còn trước biến đổi khí hậu", ông Trần Giỏi - Hội Bảo vệ Tài Nguyên và Môi trường Khánh Hòa một lần nữa lại nhấn mạnh giữa rừng đước xanh non đang hồi sinh từng ngày.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!