Kỳ nam trầm hương - Điều kỳ diệu của rừng thiêng Việt Nam

Từ bao đời, cây cho con người lương thực như lúa ngô khoai sắn, cây giúp con người xây dựng nhà cửa, làm vật dụng sinh hoạt, cây che bóng mát quanh các con đường để đi lại thảnh thơi. Cũng có loại cây, hoa để chúng ta thưởng ngoạn nghệ thuật mang đậm sắc thái vùng miền. Nhưng chỉ có một loại cây để con người chiêm bái, thờ phụng và thăng hoa cảm xúc thiêng liêng. Đó chính là cây trầm hương, loại sản vật kỳ diệu được thiên nhiên ban tặng trên những cánh rừng thiêng tại Khánh Hòa, Việt Nam.

Xứ Trầm hương

Trên thế giới, chỉ có một số quốc gia vùng Đông Nam Á gồm: Việt Nam, Lào, Campuchia, Philippine, Thái Lan, Indonesia, Malaysia và Ấn Độ có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng thích hợp để cây dó bầu sinh trưởng và tạo ra trầm hương. Riêng vùng đất Khánh Hòa được gọi là “xứ Trầm hương” bởi núi rừng nơi đây có trầm hương nhiều và tốt nhất trên thế giới.  Đây cũng là nơi hiếm hoi có tiểu vùng khí hậu khác biệt.

Vùng đất Khánh Hòa được gọi là “xứ Trầm hương”.

Tại Việt Nam, trầm hương phân bố ở các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ và Tây Nguyên, nhưng tập trung nhiều và có chất lượng tốt nhất là vùng Vạn Giã, thuộc huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa nên vẫn lưu truyền câu ca dao: “Cây quế thiên thai mọc bên khe đá. Trầm Vạn Giã hương toả sơn lâm”.

30 năm trước, ông Hồ Xuân Minh đã theo cha vào rừng tìm trầm. Ký ức về những nơi từng tìm được trầm hương và kỳ nam ngày càng phai mờ do sự thay đổi của hệ sinh thái rừng. Cách định vị duy nhất giữa rừng già là dựa vào kinh nghiệm, men theo các ngách suối để lần ra những gốc dó bầu từng đốn hạ trước đây. Theo ông Nguyễn An, một điệu phu ở làng Vạn Giã, người tìm được trầm hương luôn giữ tục lệ để lại lộc trầm cho người đến sau và như thế trầm hương vẫn luôn tồn tại trên những cánh rừng thiêng, tạo sức lôi cuốn kỳ bí đối với những người chuyên nghề đi rừng.

Trầm hương tồn tại trên những cánh rừng thiêng.

Trầm hương được dân gian xem là linh khí của Trời Đất và người may mắn sở hữu trầm hương cũng phải có duyên với Đất Trời. Từ hàng trăm năm qua “Ngậm ngải tìm trầm” luôn được truyền tụng cho thấy sự rủi may của nghề đi điệu. Trầm chỉ có ở rừng thiêng nên không phải ai cũng may mắn có được. Vài người được vận may đổi đời chỉ sau vài chuyến đi rừng và cũng rất nhiều người cả đời đi điệu có được ít trầm.

Linh khí của Trời Đất

Trầm hương là phần gỗ chứa nhiều nhựa thơm sinh ra từ thân cây dó. Việc hình thành nên trầm hương bắt đầu từ nguyên nhân cây dó bị côn trùng gây hại, bị giông gió làm gãy cành và sét đánh ngã đổ. Khi cây bị thương, chất dầu trong cây tụ lại để kháng cự sự phá hoại, nhiễm bệnh từ bên ngoài, chất dầu đọng lại đó dần biến tính thành trầm hương và kỳ nam.

Trầm hương là phần gỗ chứa nhiều nhựa thơm sinh ra từ thân cây dó.

Từ giữa thế kỷ 18, nhà bác học Lê Quý Đôn đã viết vào sách Phủ biên tạp lục rằng: “Trầm hương là hương trời bay theo gió, đáp vào chỗ bị thương trên thân cây dó bầu, được hun đúc bởi đất, nắng, gió biển và các điều kiện tự nhiên đặc biệt, gọi là linh khí của Trời Đất”. Sách thuốc Dược tính chỉ nam cùng các sách thuốc cổ có từ hàng trăm năm trước ghi rõ, trầm hương - kỳ nam là biệt dược cực quý hiếm. Tên gọi kỳ nam có từ xa xưa cũng để nói rằng, đây là loại thuốc kỳ diệu của nước Nam. Chính giá trị khác biệt này đã tạo nên cơn sốt “ngậm ngải tìm trầm’ đầy ly kỳ có từ xa xưa kéo dài mãi đến ngày nay.

Giá trị kỳ diệu của trầm hương còn gây ngỡ ngàng với nhiều người bởi khả năng kết nối huyền bí với tất cả các tôn giáo lớn trên thế giới. Từ thời Ai Cập cổ đại, các hoàng đế đã sử dụng trầm hương dâng cúng để thu hút sự chú ý của các vị thần.

Kinh Veda của Ấn Độ giáo nhắc đến trầm hương là sự yêu thích của các vị thần và là vật phẩm không thể thiếu trong nghi thức dâng cúng Mẹ sông Hằng để cầu mong sự chở che.

Là văn hóa, tâm linh và tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam.

Trong Kinh thánh Thiên chúa giáo, trầm hương được ngợi ca 5 lần cả ở Kinh cựu ước lẫn Kinh tân ước như là loại hương liệu thơm nhất, cao quý nhất. Trầm hương được sử dụng trong các buổi lễ xức dầu thánh để ban phước, cầu nguyện.

Trầm hương được sử dụng hàng ngày trong những nghi lễ của đạo Hồi để xông và tẩy uế và là một phần không thể thiếu trong nghi lễ tẩy rửa Kaaba tại thánh đường linh thiêng nhất của Hồi giáo ở thánh địa Mecca.

Theo Kinh pháp hoa của Phật giáo, chỉ có ai thọ trì được Kinh pháp hoa mới có thể ngửi được các mùi hương khắp tam giới, đặc biệt là trầm hương. Dâng hương cũng là cách thể hiện lòng tôn kính hết mực đến cõi Phật, giúp con người đạt được những ước nguyện.

Trầm hương - sản vật hình thành nên con đường hương liệu

Trầm hương hiện hữu suốt chiều dài lịch sử cũng như chiều sâu văn hóa, tâm linh và tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam và được tôn vinh thành bảo vật quốc gia. Tại cố đô Huế, vào năm 1835, vua Minh Mạng đã cho đúc 9 chiếc đỉnh đồng, mỗi đỉnh trang trí 17 họa tiết thể hiện bức tranh toàn cảnh về sự thịnh vượng của đất nước Việt Nam. Trong đó, kỳ nam và trầm hương được khắc tạc ở vị trí trang trọng trên Nhân đỉnh và Cao đỉnh. Cửu đỉnh được đặt trước sân Thế Tổ miếu từ đó đến nay để lưu truyền cho hậu thế biết đến sản vật tinh hoa của quốc gia, từng được cung đình sử dụng để khởi đầu các lễ nghi quan trọng vào thời khắc thiêng liêng.

Tại cố đô Huế, kỳ nam và trầm hương được khắc tạc trên cửu đỉnh.

Trầm hương là vật phẩm quý hiếm dùng để bang giao giữa Việt Nam với các quốc gia lân cận. Cảng thị Hội An còn được gọi là Hương cảng của Việt Nam vì là nơi xuất bán, trao đổi các loại hương liệu, trong đó, chủ yếu là trầm hương. Đây cũng là cơ sở hình thành nên con đường hương liệu bắt nguồn Hội An vào nội địa Trung Quốc, rồi băng qua vùng sa mạc đến các vùng trung cận Đông.

Một sản vật quý được thiên nhiên ban tặng.

Nha Trang, địa bàn du lịch trọng điểm của Việt Nam, mỗi năm đón hơn 10 triệu lượt khách trong nước và quốc tế. Trong đó chủ yếu là khách đến từ các nước châu Á. Ngoài vẻ đẹp cảnh quan biển đảo của vùng vịnh đẹp nổi tiếng thế giới, điều tạo nên sức lôi cuốn để họ tìm đến nơi này chính là hương thơm quyến rũ của loại sản vật đặc biệt. Trên các tuyến phố, ngày càng nhiều gian hàng giới thiệu sản phẩm mỹ nghệ từ trầm hương. Từ những vật trang sức, vòng tay sức khỏe đến các linh vật theo tín ngưỡng truyền thống phương đông.

Ông Akira NishiYama, du khách đến từ Nhật Bản chia sẻ: “Ở Nhật, hầu như nhà nào cũng sử dụng trầm hương, tạo nên văn hóa hương đạo từ lâu đời. Khi đến Khánh Hòa và các tỉnh miền trung Việt Nam, tôi mới biết thêm nhiều loại trầm hương, một sản vật quý được thiên nhiên ban tặng trên những cánh rừng Việt Nam để người dân trồng tái sinh và tạo nên một ngành kinh tế thế mạnh. Nhưng trên hết là hiểu được giá trị tinh túy của trầm hương đã đi vào đời sống, văn hóa tâm linh của cả dân tộc”.

Hương trầm đã đi vào tâm hồn người Việt Nam như một nét đẹp truyền thống.

Từ bao đời, hương trầm đã đi vào tâm hồn người Việt Nam như một nét đẹp truyền thống vừa gần gũi mà linh thiêng, từ nghệ thuật thưởng hương đến nghi thức thành kính dâng hương trầm để kết nối những ước nguyện. Dâng hương trầm không chỉ để mọi người, mọi nhà ôn lại truyền thống tốt đẹp mà còn giúp họ gửi ước vọng cầu mong sức khỏe, may mắn, bình yên và tài lộc. Ở xứ trầm hương Khánh Hòa, từ xưa đến giờ, dân gian luôn lưu truyền câu nói: “Xuân về thắm đủ trăm hoa. Mùi trầm hương thiếu vẫn là chưa Xuân”.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!