Làng nón lá Bố Liêu tồn tại hàng trăm năm qua và trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống và ký ức của mỗi người dân.
Trải qua bao biến động lịch sử và tác động của kinh tế thị trường, nghề làm nón lá ở thôn Bố Liêu, xã Triệu Hòa, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị vẫn được gìn giữ và phát triển bền vững. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương, mà còn là nguồn sinh kế ổn định, góp phần nâng cao đời sống của bà con nơi đây. Danh tiếng của nón lá Bố Liêu đã vươn xa, được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh tin tưởng lựa chọn.
Cà làng làm nón
Không ai ở Bố Liêu biết rõ nghề chằm nón có từ bao giờ. Chỉ biết rằng từ khi cất tiếng khóc chào đời, người dân nơi đây đã thấy quanh mình là tiếng đục nan, tiếng khâu chỉ và bóng dáng cần mẫn của những người thợ miệt mài bên khung nón. Hiện nay, trong số hơn 110 hộ dân, có tới gần 100 hộ vẫn gắn bó với nghề truyền thống này. Mỗi thợ lành nghề có thể hoàn thiện trung bình 2 chiếc nón mỗi ngày. Mỗi năm, làng Bố Liêu sản xuất gần 50.000 chiếc, với giá từ 60.000 – 80.000 đồng/chiếc.
Chị Trương Thị Hoa (bên phải) và chị Trần Thị Liên là một trong những“nghệ nhân” trong làng nón Bố Liêu
Chị Trương Thị Hoa, năm nay đã ngoài 50 tuổi, gắn bó với nghề từ thuở còn ấu thơ khi theo mẹ đi chằm nón chia sẻ: "Chằm nón ở đâu cũng có, nhưng để làm nên một chiếc nón có hồn thì phải có bí quyết riêng, và hơn hết là tình yêu với nghề". Từ khâu chọn lá, phơi sấy, ủi phẳng, đến việc khâu từng đường kim mũi chỉ – mọi công đoạn đều đòi hỏi sự khéo léo và tâm huyết. Theo chị, người thợ nơi đây không chỉ là lao động, mà là những "nghệ sĩ" của nón lá".
Không giống với các nơi khác, người chằm nón lá làng Bố Liêu ít khi làm nón đơn lẻ, họ tập trung nhau thành từng tốp thợ. Thường thì có 3 đến 5 gia đình tập trung lại với nhau để tổ chức sản xuất nón. Họ chia nhau từng công đoạn, nam giới thường đảm nhận vót nan tre, cuốn vành nón. Phụ nữ, trẻ nhỏ chia nhau dàn lá vào khung… Hễ rảnh rỗi lúc nào là họ chằm nón lúc đó.
Qua nhiều công đoạn mới có một chiếc nón thành phẩm.
Để có một chiếc nón hoàn chỉnh, người làm nón phải qua rất nhiều thao tác, công đoạn. Thường, nón lá Bố Liêu được làm từ 3 lớp lá, lớp trong, giữa và ngoài. Hai lớp ngoài - trong được lợp từ lá nón sấy khô bằng lò than để giữ được màu xanh tự nhiên của lá, lớp ở giữa sẽ được phơi khô bằng ánh nắng mặt trời tầm 1-2 ngày. Lá làm nguyên liệu để chằm nón là lá tự nhiên được hái ở rừng, được lấy chủ yếu từ Ba Lòng – một xã của huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị.
Công việc chằm nón được phân chia theo lứa tuổi và giới tính: nam giới lo chuốt vành, dựng khung; phụ nữ ủi lá, làm vành; trẻ em học khâu chằm từ sớm. Người lớn tuổi nhất vẫn còn làm nghề là cụ 85 tuổi. Nghề nón đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống và ký ức của mỗi người dân nơi đây.
Giữ lửa nghề truyền thống
Tính đến nay, làng Bố Liêu đã có trên 500 năm tuổi. Trong "Ô châu Cận lục", Dương Văn An thống kê, Bố Liêu là một trong những làng cổ ở đồng bằng huyện Triệu Phong có diện tích sản xuất nhỏ hẹp, khi làng xã đã định hình và phát triển ổn định thì nghề nghiệp phát tích. Từ khoảng thế kỷ 19, bên cạnh nghề lúa nước truyền thống được duy trì từ bao đời, làng Bố Liêu còn hình thành nên nghề mới, đó là nghề chằm nón lá.
Chị Trần Thị Liên, người có thâm niên chằm nón của làng Bố Liêu cho biết: "Chằm nón lá nghề truyền thống của cha ông để lại. Người làng chúng tôi nhất quyết phải giữ lấy nghề. Thế hệ này tiếp lửa cho thế hệ khác, học cách đan nón dù khó khăn đến mấy".
Nghề chằm nón lá ở Làng Bố Liêu góp phần cải thiện đời sống.
Trong bối cảnh nhiều làng nghề truyền thống ở miền Trung dần bị mai một vì không cạnh tranh nổi với sản phẩm công nghiệp, nón lá Bố Liêu vẫn hiện diện vững chãi như một minh chứng cho sự kiên định và niềm tự hào của người dân. Dẫu nghề chưa mang lại sự giàu có, nhưng nó đã nuôi sống biết bao thế hệ, giúp họ có cơm ăn, áo mặc, và quan trọng hơn, giữ lại được linh hồn văn hóa của làng.
Được biết, năm 2020, sản phẩm làng nghề nón lá Bố Liêu đã được đăng ký nhãn hiệu và thôn Bố Liêu cũng đã được chứng nhận hợp tác xã sản xuất, kinh doanh dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Bố Liêu được cấp bởi Cục Sở hữu trí tuệ.
Nghề làm nón Bố Liêu được truyền từ đời này qua đời khác
Ông Nguyễn Đình Dũng, Phó Chủ tịch UBND xã Triệu Hòa cho biết, những năm gần đây, số hộ làm nghề chằm nón đang giảm trong những năm qua. Dù đã được UBND tỉnh Quảng Trị công nhận là làng nghề truyền thống. Dẫu vậy, địa phương vẫn chưa tìm ra hướng để giữ gìn, duy trì và phát triển làng nghề.
Ông Dũng cho rằng, phát triển làng nghề chằm nón Bố Liêu kết hợp với du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm là khả thi nhất. Tuy nhiên, hiện nay, việc chằm nón tại đây vẫn đang diễn ra một cách nhỏ lẻ, tự phát. Do đó, muốn hiện thực hóa ý tưởng phát triển làng nghề kết hợp với du lịch, trước mắt tại Bố Liêu cần được đầu tư, xây dựng một địa điểm trưng bày sản phẩm và sản xuất tập trung để khách tham quan.
Để làng nghề truyền thống nón lá Bố Liêu phát triển bền vững, rất cần sự hỗ trợ của các cấp, các ngành, đặc biệt là về vốn, cơ sở vật chất và pháp lý thương hiệu. Bởi không chỉ là sản phẩm tiêu dùng, nón lá Bố Liêu còn là một phần linh hồn của văn hóa làng quê Việt.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!