Nằm trên bán đảo Hòn Khói, cách trung tâm thành phố Nha Trang khoảng 50km về phía Bắc, Ninh Thủy là một phường ven biển thuộc thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa. Nơi đây được hình thành từ đầu thế kỷ XVIII và xưa được gọi là Cồn Cạn. Ninh Thủy tạo dấu ấn cho bất kì ai một lần ghé đến, bởi đây là một trong số ít ngôi làng ven biển gìn giữ được "những ngôi nhà mang hơi thở của biển" - những căn nhà san hô độc đáo được xây dựng từ thế kỷ 18.
Ngôi nhà mang hơi thở của biển
Khi đến Ninh Thủy, điều khiến bất cứ du khách nào cũng bị cuốn hút là những ngôi nhà san hô xưa cổ - những công trình vừa lạ lẫm, vừa thú vị hiện diện tại thôn Bá Hà, một trong những làng chài cổ thuộc phường Ninh Thủy. Nhiều thế kỷ qua, làng Bá Hà vẫn giữ nét riêng với toàn bộ tường nhà, bờ rào đều được làm từ san hô. Những ngôi nhà san hô như những nhân chứng sống của gần 200 năm lịch sử, kể lại câu chuyện về cuộc sống mưu sinh gắn bó với biển của bao thế hệ người dân.
Làng Bá Hà vẫn giữ nét riêng với toàn bộ tường nhà, bờ rào đều được làm từ san hô.
Từ xưa, ngư dân trong vùng đã sáng tạo nên lối kiến trúc nhà ở khác lạ dựa vào biển. Hàng năm, khi san hô chết bị sóng đánh dạt vào bờ, ngư dân trong vùng đã thu gom về, vừa tận dụng được vật liệu địa phương có sẵn, vừa làm sạch không gian bờ biển. Họ khéo léo xếp chồng từng mảng nhỏ để tạo nên những ngôi nhà vững chãi, đủ sức chống chọi với mưa bão giông tố ở miền duyên hải. Mùa Hè, nhà mát rượi. Mùa Đông, gió biển rít qua khe tường vẫn không lạnh lẽo. Không gian sống ấy thấm đẫm mùi biển, từ hơi ẩm của gió, tiếng sóng vọng xa, đến cả những vết muối mặn loang trên tường.
Người dân khéo léo xếp chồng từng mảng nhỏ để tạo nên những ngôi nhà vững chãi.
Giữ lấy ký ức từ san hô
Không riêng làng Bá Hà, dọc dài các làng biển ở phường Ninh Thủy, từ Ngân Hà, Bá Hà đến Thủy Đầm từng chung một lối kiến trúc nhà san hô - một dấu ấn kiến trúc chứa đựng chiều sâu văn hóa của làng biển Khánh Hòa xưa. Những mảnh san hô giờ đây loang lổ màu thời gian, vẫn còn in rõ dấu tích tự nhiên, lỗ rỗ như tổ ong, xù xì nhưng bền chắc lạ kỳ.
Bức tường loang lổ màu thời gian, lỗ rỗ như tổ ong, xù xì nhưng bền chắc lạ kỳ.
Theo thời gian, cùng với sức ép của cuộc sống hiện đại đã dần làm mai một đi không gian sống chứa đựng chiều sâu văn hóa, lịch sử của vùng đất này. Giờ đây, không gian làng biển đều là những ngôi nhà xây dựng mới. Mai đây, những ngôi nhà san hô cũng sẽ bị phá dỡ bởi mức độ xuống cấp khá nặng nề. Có lẽ, trong thời gian ngắn nữa, những ngôi nhà san hô từng tạo nên không gian đặc trưng cho làng biển Bá Hà sẽ chỉ còn trong tâm thức của người dân nơi này.
Một trong những căn nhà san hô còn nguyên vẹn.
Giá trị văn hóa không chỉ nằm ở vật thể, mà còn ở tinh thần và ký ức của cộng đồng. Nhà san hô không chỉ là chỗ ở - đó còn là câu chuyện về lối sống, về sự gắn bó với biển và về bản sắc làng chài Khánh Hòa.
Giờ đây, không gian làng biển đều là những ngôi nhà xây dựng mới.
Những ngôi nhà san hô mang hình dáng thô ráp nhưng ấm áp, lưu giữ bao thăng trầm của người dân xứ biển. Nếu được chăm chút và bảo tồn đúng cách, những ngôi nhà ấy sẽ tiếp tục kể chuyện cho những thế hệ mai sau - về một thời người và biển sống hoà cùng nhau.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!