Loài sói dữ (dire wolf) từng sinh sống ở nhiều nơi trên khắp châu Mỹ nhưng hơn 10.000 năm qua, chúng được coi là tuyệt chủng, trở nên nổi tiếng qua bộ phim truyền hình bom tấn hư cấu Game of Thrones. Tuy nhiên, rất nhiều dấu vết, xương của loài sói này đã được phát hiện và tạo ra cơ hội ghi bước tiến mới trong những nỗ lực “triệu hồi” sinh vật đã không tồn tại trong thời gian dài vừa qua.
Bước tiến đáng kinh ngạc
Các nhà khoa học của Công ty Colossal Biosciences dựa trên kỹ thuật di truyền và DNA cổ xưa được bảo tồn đã giải mã bộ gen của loài sói, viết lại mã di truyền của loài sói xám thông thường và sử dụng chó nhà làm mẹ thay thế. Họ đã đưa 3 chú sói được đặt tên là Romulus, Remus và Khaleesi (con cái) đến với thế giới hiện đại trong ba lần sinh nở riêng biệt vào cuối năm 2024 và đầu năm 2025. Theo tờ Time, đây là lần đầu tiên một dòng động vật có nguồn gen sống đã biến mất từ lâu được phục hồi.
Remus lúc 2 tháng tuổi (Ảnh: Colossal Biosciences)
Kể từ khi sinh ra, những con sói trên đã sống trong một khu bảo tồn sinh thái rộng 2.000 mẫu Anh tại một địa điểm bí mật ở Hoa Kỳ. Một đội ngũ bác sĩ thú y trông chừng, chăm sóc chúng cẩn thận suốt ngày đêm, đồng thời ghi chép kỹ lưỡng những thay đổi về sự phát triển. Dù phản xạ săn mồi như tổ tiên của những con sói nhỏ chưa được phát hiện và phía công ty cũng không cung cấp con mồi sống nhưng họ lưu ý rằng hãy giữ những động vật như nai tránh xa khu vực của sói.
Được thành lập năm 2021, đến nay đã có đội ngũ 130 nhà khoa học, Colossal Biosciences thậm chí còn bày tỏ tham vọng với một dự án hồi sinh những sinh vật đã có từ thời cổ đại, bao gồm chim dodo - loài chim khổng lồ nặng gần 300kg đã biến mất từ thế kỷ 17, hổ Tasmania - loài động vật săn mồi đã tuyệt chủng gần 2.000 năm và voi ma mút lông xoăn. Trong đó, tiềm năng nhất là voi ma mút lông xoăn - loài vật từng sống ở Bắc Cực từ hàng nghìn năm trước và người ta từng tìm thấy cá thể được bảo quản nguyên vẹn trong băng giá Siberia suốt 52.000 năm, đem lại mẫu ADN quý giá. Việc hồi sinh voi ma mút được cho là đang "đến gần với hiện thực", với kỳ vọng con non giống voi ma mút cổ đại đầu tiên sẽ được ra đời vào năm 2028.
Ngoài Colossal, còn có một số tổ chức khác cũng đang theo đuổi giấc mơ đảo ngược quá trình tuyệt chủng trên Trái đất. Revive & Restore là một tổ chức bảo tồn có trụ sở tại California (Mỹ), cung cấp tài trợ cho các dự án trên toàn thế giới liên quan đến việc phục hồi động vật tuyệt chủng, tăng cường đa dạng sinh học và cứu các loài có nguy cơ tuyệt chủng. Rewilding Europe thì đang hỗ trợ các nhà khoa học để bảo tồn và phục hồi các loài trên khắp lục địa châu Âu…
Nỗ lực bảo vệ đa dạng sinh học toàn cầu
Colossal tuyên bố rằng, các kỹ thuật tương tự mà họ sử dụng để “triệu hồi” các loài từ cõi chết có thể giúp ích trong việc ngăn chặn đà tuyệt chủng của các loài động vật hiện có. Chẳng hạn, những gì các nhà khoa học tìm thấy khi khôi phục voi ma mút có thể giúp tạo ra những chú voi khỏe mạnh hơn, có thể sống sót tốt hơn trước trong bối cảnh biến đổi khí hậu khắc nghiệt. Các kỹ thuật học được khi khôi phục loài sói dữ cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ loài sói đỏ đang bị đe dọa.
Remus lúc 5 tháng tuổi (Ảnh: Robert Clark/Time)
Trung tâm đa dạng sinh học cho rằng, 30% sự đa dạng di truyền của hành tinh sẽ bị mất vào năm 2050 và Giám đốc điều hành của Colossal là Ben Lamm nhấn mạnh, kỹ thuật di truyền là một công cụ quan trọng để đảo ngược điều này.
Tuy nhiên, thực tế cuộc đua đảo ngược tuyệt chủng cũng vấp phải những ý kiến trái chiều. Làn sóng phản đối các nghiên cứu như thế này xuất phát từ những lo ngại tiêu tốn nguồn lực không đúng chỗ. Một dự án hồi sinh bất kỳ loài thú nào, cho dù to hay nhỏ, cũng có thể tiêu tốn tới hàng tỉ USD với hàng chục năm nghiên cứu, làm xao nhãng nguồn lực khỏi những nỗ lực bảo tồn quan trọng hơn.
Theo Sách đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế, hiện có hơn 46.300 loài động vật đang bị đe dọa tuyệt chủng, bao gồm cả những loài quen thuộc như chim cánh cụt, hổ, vẹt đuôi dài hay tê giác lông mượt. Vì thế, những nỗ lực khoa học như trên được kỳ vọng sẽ cung cấp những ý tưởng và giải pháp mới để bảo tồn đa dạng sinh học. Dù còn nhiều tranh cãi xung quanh công nghệ chỉnh sửa gene và nhân bản vô tính, song, giới khoa học cũng đã tính tới phương án B là tạo ra cơ sở dữ liệu vật liệu di truyền và phôi của các loài để sử dụng cho các nỗ lực trong tương lai. Những "vườn thú đông lạnh" thực chất là thư viện lưu trữ hàng chục nghìn mẫu DNA của nhiều loài và phải được bảo quản ở nhiệt độ thấp trong nhiều năm. Lưu trữ những dữ liệu này sẽ giúp các thế hệ nhà khoa học tương lai thực hiện những bước tiến mới trong di truyền học, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang ngày càng gia tăng áp lực lên hệ sinh thái. Với tốc độ suy giảm đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu hiện nay, một số nhà khoa học tin rằng, việc bảo quản các mẫu đông lạnh từ các loài "có thể không tồn tại trên Trái đất vào ngày mai" không chỉ đơn thuần là một nỗ lực nhìn xa trông rộng mà là việc bắt buộc phải làm.
Ở góc nhìn khác, Clare Palmer, Giáo sư tại Đại học Texas A&M, chuyên gia về đạo đức động vật và môi trường lưu ý, hệ sinh thái đang thay đổi nhanh chóng. Việc đưa động vật trở lại có thể không hiệu quả nếu môi trường để chúng sinh sống không còn như cũ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!